ފެނުގެ ސިޔާސަތު

ވެރިކަމުގައި 30 އަހަރުނިމި އާދައުރަކަށް ފައި ނެގިއިރުވެސް ރަށްރަށުގައި ދިރިއުޅޭ ރައްޔިތުންނަށް ރައްކާތެރި ސާފު ބޯފެން ފޯރުކޮށް ދިނުމުގެ ސިޔާސަތަކީ، ފުރާޅުސާފުކުރަން އަތަށް ހެޔުވަރުގެ އިލޮށި ފައްޗާއި ކަޅުހަންކޮޅެއް.

* ޞިއްޙީގޮތުން ރައްކާތެރި ސާފު ބޯފެން ލިބިދިނުމަކީ، އިންސާނީ ޙައްގެއްކަމަށްް ވީހިނދު، ރައްރަށުގައި ދިރިއުޅޭ ރައްޔިތުން ބުއިމަށް ބޭނުންކުރާ ބޯފެނުގެ ސަލާމަތާއި ރައްކާތެރިކަމަށް އެއްވެސް ފިޔަވަޅެއް ނާޅާ.

ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީ ހިންގުމާއި ކުރީން ޙަވާލުވެ އިން އޮނަރަބަލް އަޑު ބަރޭ އެތަން ދޫކޮށް ދިޔައިރު، ދިޔައީ ތަން ސުންނާފަތިކޮށް މުޑުދާރުކޮށްފައެވެ. އެހެލާފައިތިބި ކަތީބުންނާއި އަތޮޅުވެރީން ރަށްރަށުން ގެނެސް ތަން ގަޑަބަޑަ ކޮށްލާފައެވެ. އަދިވެސް ކަތީބުންނާއި އަތޮޅުވެރީންގެ ބަލާވެރިކަން ބަލިމަޑުކަމެއްގެ ސިފައިގައި މިވަނީ މިނިސްޓްރީތެރޭގައި ފެތުރިފައެވެ.

އަޑުބަރޭއަށްފަހު ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީއަށް މިފަހަރު މި ލައްވާލީ ފަތުރުވެރިކަމުގެ ދާއިރާއިން ޢިލްމު ލިބިފައިވާ ބޭފުޅެކެވެ. މައްސަލައެއް ނެތެއްނޫންތޯއެވެ. އަޑުބަރޭ އަކީ ސިންގަޅައިންގެ ތެރޭގައި އެމްބަސީ ހިންގުމުގެ ތަޖުރިބާ ލިބިފައި ހުރި މީހެކެވެ. އަޑުބަރޭ ހުރިއިރުވެސް، މިނިސްޓްރީ ހިންގަމުން ދިޔައީ މިނިސްޓްރީތެރޭގައި ތަންތަނުން އެހެލާފައި ތިބި މިދެންނެވި ކަތީބުންނާއި، އަތޮޅުވެރީންގެ އިތުރުން ފެންވަޅުތަކުގެ ޕީއެޗް ބެލުމުގެ ކުޅަދާނަކަން ލިބިފައިތިބި ބައި ގަނޑެއްގެ ނުފޫޒުގައެވެ. ބްރޭންޑު ނިއު މައުސޫމް ބޭފުޅަކު ވަޒީރަކަށް އިސްކުރިއަސް އެ ވަޒީރަކު ޖެހޭނީ މަރުފަލި ޖަހާށެވެ. ވަޒީރުކިބައިގައި ހަރުދަނާކަމެއް ނެތީވިއްޔާ، އެހެލާފައި ތިބި މިބާވަތުގެ މަސްހުނިގަނޑެއްގެތެރޭގައި ނަރުދަމާގެ ހޮޅި ހައްތަހާ ވާނީ ހިމައެވެ.

ވެރިކަމުގައި 30 އަހަރު ނިމި އާ ދައުރަކަށް ވާދަވެރި މާޙައުލެއްގައި ފައި ނެގި އިރު، ރަށްރަށުގެ ފެންފަށަލަ މިވަނީ ނަޖިހުން ތަޢައްޔަރުވެ، ބޯން ޖެހިފައިވާ ވާރޭފެންފޮދު ބުޅަލާއި މީދަލުގެ ނަޖިހުން ތަޢައްޔަރުވެފައެވެ. ރައްޔިތުންނަށް ހޯދައިދެވުނު ބޯފެނުގެ ރައްކާތެރިކަމެއް ނެތެވެ. ބޯފެނަކީ ފޯރުކޮށްދޭންޖެހޭ އަސާސީ ވަސީލަތަކަށް ވީހިނދު، ރަށްރަށުގައި ދިރިއުޅޭ ރައްޔިތުންނަށް ދެމެހެއްޓެނިވި ގޮތެއްގައި ބޯފެން ފޯރުކޮށްދިނުމަށް ކުރިމަސައްކަތެއް ނެތެވެ.

މާލޭގައި ދިރިއުޅޭ ރައްޔިތުން ބުއިމަށް ލޮނުފެންް މީރުފެނަށް ބަދަލުކޮށް ގޭގެއަށް ފޯރުކޮށްދެމުން އަންނައިރު ރަށްރަށުގެ ރައްޔިތުން ބޯންޖެހެނީ ފުރާޅު ދޮވެވިގެން ކަޅުހަމަށް ނަގާ ވާރޭފެންކަމަށް މިވަނީ ސިޔާސަތު ކަނޑައަޅާފައެވެ. އެ ފެނުގައި ޖަރާސީމު ހުރިތޯ ބަލާކަށް ބޭނުމެއް ނުވެއެވެ. ޖައްވުގައި ހުރެދާނެ ވިހަ މާއްދާއެއް އެފެނުގައި ހުރެދާނެކަމަށް ތަޙުލީލުކޮށްލާކަށް ބޭނުމެއް ނުވެއެވެ. ކަޅުހަމުގައި ގިނަދުވަހު ފެން ރައްކާކުރުމުން ފެނަށް އައިސްދާނެ ބަދަލަކީ ކޮބައިތޯ ބަލާކަށް ބޭނުމެއް ނުވެއެވެ. މާލެ ފިޔަވާ، އެހެން ރަށެއްގައި ލޮނުފެން މީރުފެނަށް ބަދަލުކޮށް ގޭގެއަށް ފެން ފޯރުކޮށް ދޭން ވެއްޖެއްޔާ، މި ބޭގެ އިސްލާހީ އެޖެންޑާގައި އޮންނަނީ އެކަމަކީ ހިންގޭނެ ވަރުގެ ކަމެއް ނޫންކަމެވެ. ހިންގާ ބެލެހެއްޓުމަށް ޚަރަދުބޮޑުކަމެއްކަމަށެވެ. ރައްޔިތުން އެ ހަލާކުކޮށްލަފާނެކަމަށެވެ.

ވ. ރަކީދޫ، ކ. ގުޅި ފަދަ ކުޑަ އާބާދިން ފެށިގެން އައްޑު އަތޮޅު ހިތަދޫ، ގދ. ތިނަދޫ، ހދ. ކުޅުދުއްފުށި ފަދަ ބޮޑެތި އާބާދީތަކުގެ ޙާލަތަކީވެސް މިއީއެވެ. ދެމެހެއްޓެނިވި ނިޒާމެއްގެ ދަށުން، ޞިއްޙީގޮތުން ރައްކާތެރި ސާފު ބޯފެން ލިބޭނެ އެއްވެސް ގޮތެއް ނެތެވެ. ފެނުގެ ސިޔާސަތަކީ، ފުރާޅު ސާފުކުރުމަށް އަތަށް ހެޔުވަރުގެ އިލޮށި ފައްޗެއް ކޮންމެ ގެއެއްގައި އޮންނަން ޖެހޭނެކަމަށާއި، ކަޅުހަމެއް ހުންނަންޖެހޭނެކަމަށެވެ.

ނަރުދަމާ މިބަސް އަނގައިން ބޭރުވާން ފެށީވެސް، ބޮޑުރާޅާއި ގުޅިގެން، މިވެރިންގެ އިސްތަށި ފީވެފައިހުރި ތަލައިގައި ރައްޔިތުން ދޮންދަނގަނޑު ޖައްސާ، ތަލައިން ސިނގިރޭޓް ރޯކުރަން ފެށި ހިސާބުން.

ފެށުން

"މިއީ ވަރަށް ބަސްއަހާ، މަސައްކަތްތެރި، ސަރުކާރަށް ކިޔަމަންތެރި، ވަރާތެރި، ލޯބި ރައްޔިތަކު ދިރިއުޅޭ ރަށެއް، މިރަށުގެ ރައްޔިތުންނަށް މިހާރު އެންމެބޮޑަށް ބޭނުންވެފައިވާ މިރަށުގެ ނަރުދަމާގެ މަސައްކަތް ކައިރި މުސްތަޤުބަލެއްގައި ފެށޭނެ، އެކަމަށް މިދަނީ މަސައްކަތްކުރަމުން" އެއްކަލަ އަނގައިން އަނެއްކާވެސް މިފަދަ ބަސްތައް ރައްޔިތުންނަށް އިއްވާ މޫސުން މިއޮތް ލައިގަތީއެވެ. ބިސް އަޅަން ގޮޑުދޮށަށް ވެލާ އަރާހެން ރަށްރަށަށް އަރާ މޫސުން ބޯމަތިވީއެވެ. ތަފާތަކީ، މުޅިން އާ ވެލާތައް މިފަހަރު އުޅޭކަމެވެ.

ނަރުދަމާ އަޅަން ފައިސާ ނުވަތަ ސައްލި ހުސްވުން

ނަރުދަމާ ނިޒާމް އަޅާނެކަމަށް ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީގެ ޑިޒައިން ކޮންޓްރޯލަރު އިޢުލާންކުރި ރަށްރަށުގެ ލިސްޓް 15 ނަމްބަރުގެ 6 ބޮޅު ކަންވާރުހާ ދިގުވެ، ރަށްރަށުގެ ނަންތައް ބެނާރތަކުގައި ލިޔެ މަގުތަކުގައި ފެންނާން ބެހެއްޓިއަސް، ނަރުދަމާ ނިޒާމް ވަޅުލާން ބޭނުންވާ ފައިސާ ނުވަތަ ސައްލި ނެތި، އެ ވަޅުލެވޭނެ ހެއްޔެވެެ. ހަގީގަތުގައި ފައިސާ ނެތީއެއް ނޫނެވެ. 30 އަހަރު ދުވަހު ނައަޅާ ހުރި ނަރުދަމާ ހަފުތާއެއްގެ ތެރޭގައި އަޅަންވީމަ ކޮށި އެރީއެވެ. އަނގައިން ނަރުދަމާ މިބަސް ބޭރުވާން ފެށީވެސް، ބޮޑުރާޅާއި ގުޅިގެން، މިވެރިންގެ އިސްތަށި ފީވެފައިހުރި ތަލައިގައި ރައްޔިތުން ދޮންދަނގަނޑު ޖައްސާ، ތަލައިން ސިނގިރޭޓް ރޯކުރަން ފެށި ހިސާބުންނެވެ. ދަމާ ކޫއްތަމުން، ބޮލަށް ސިގިރޭޓްގެ އަޅިކަނޑަމުން ރައްޔިތުން ދުވަން ފެށި ހިސާބުންނެވެ. އޭގެ ކުރިން "ނަރުދަމާ" މިބަސް އަޑު އިވުނަސް ކޮށިއަރާގޮތްވެ، ތަލައިގެ ހަން ދޫވުން ފަދަ ތަފާތު އައުދަޔާއި ޚިލާފު އެތައްކަމެއް މިވެރީންނަށް ވަނީ ދިމާވެފައެވެ.

ނަރުދަމާ އަޅާ ރަށްރަށުގެ ލިސްޓް ޗާޕްކުރުން

2020 ތަޞައްވުރުގެ ތެރެއިން މި ޤަރުނުގައި ނަރުދަމާ އެޅޭނެކަމަށް ލަފާކުރާ ރަށްރަށާއި، 2040 ގައި އަޅަން ކަނޑައަޅާފައި ހުރި ރަށްރަށްވެސް ހިމެނޭގޮތަށް، ލިސްޓްހަދާ ޗާޕްކުރުމަކީ، ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީއިން އަބަދުވެސް ކުރަމުން އަންނަކަމެކެވެ. ބޮޑު ރާޅާއި ގުޅިގެން، ލިސްޓް ހެދި ޢަދަދެއްވެސް ނޭގެއެވެ. ދުވަހު ނޫސްތަކާއި އިންޓަރނެޓްގައި ނަރުދަމާ އަޅާ ރަށްރަށް 12 އިން 15 އިން ކަނޑައަޅާ ރޯދައަށް ކަދުރު ބަހާހެން ރަށްރަށް ބައިބަޔަށް އަޅާ ލިސްޓް ހަދަމުން ދާއިރު، މިއީ ދައްކާލާ ދަޅައެއްކަން ރައްޔިތުންނަަށް އެގެއެވެ.

ނަރުދަމާ ގަށާ މެޝިންގެ ވިޔަފާރި (ޔުނިސެފް ފަދަ ޖަމާޢަތްތަކުން) ކުރުން

ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީއިން މިހާރު ކުރަމުންދާކަމަކީ، ނަރުދަމާ އަޅާނެ ރަށްރަށް ކަނޑައަޅާ ރަށްރަށުގެ ލިސްޓް އެކި ސިފަ ސިފައިގައި ނޫސްތަކުގައި ޢިޢުލާންކޮށް ރައްޔިތުންނަށް ދަޅަ ދެއްކުމެވެ. ނަރުދަމާ އަޅާނެ ކަމުގެ ހުވަފެނީ ލިސްޓް ނޫސްތަކާއި އިންޓަރނެޓްގައި ޖެހުމެވެ. މިކަމުގެ ހެއްކަކީ، ބޮޑުރާޅާއިގުޅިގެން ހިލޭ އެހީދޭ ދެތިން ޖަމާޢަތަކުން ރާއްޖެއައިސް ޖޫސްބޯ ހޮޅި ބޭނުންކޮށް ދެ ތިން ރަށެއްގައި ކުރިކަމެއް ފިޔަވާ އެހެން އެއްވެސް ކަމެއް ފެންނާންނެތްކަމެވެ. ފުޅާ ދާއިރާއެއްގައި ސްޕްޓިކް ޓޭންކާއި ނަރުދަމާ ގަށާ މެޝިންގެ ވިޔަފާރި ( ޔުނިސެފު ފަދަ ކޮރަޕްޓް ޖަމްޢިއްޔާތަކުން) ހިންގަމުންދާއިރު ކުޅިބަލަން ތިބުން ނޫންކަމެއް ކުރާތަނެއް ނުފެނެއެވެެ.

ހުވަފެނީ ޕްރޮޖެކްޓް ކޮންޓްރެކްޓް ކުރުން

މިދެންނެވި ހުވަފެނީ ލިސްޓް ނޫސްތަކުގައި ޖެހުމަށްފަހު، ނަރުދަމާ ނިޒާމް ފަރުމާކުރުމުގެ ނަމުގައި ކައިރި ގައުމުތަކުގައި ތަޅުދަނޑި ހަދާ ކުންފުނިތަކާއިި، ޓިނުން ތެލިތާސް އުފައްދާ ކުންފުނިތަކަށް ދަޢުވަތުދީ ރާއްޖެ ގެނެސް މަޝްރޫޢުތައް ޙަވާލުކުރުން ނޫންކަމެއް ކުރާތަނެއް ނުފެނެއެވެ. ބޮޑުރާޅަށްފަހު، ކުރާން ފެށި މިކަން ނިމި ހަމަޖެހިލައިގެން އިށީގެ އިނދެ ފްލަޝްކުރެވޭ ހިސާބަށް ދިޔަ އެއްވެސް ރަށެއް ނުފެނެއެވެ.

ނަރުދަމާގެ ތަޞައްވުރު

ނުޖޫމީ ތަރިތަކުގެ ފަލަކީ ހިސާބަށް ބަލާއިރު، ރާއްޖޭގެ އާބާދީގެ %95 މީހުންނަކީ ނަޖިސްފެނުން ފެންވަރާ، ނަޖިސްފެނުން އެއްޗެހި ދޮވެ ކެއްކުމަށް ނަޖިސްފެން ބޭނުންކުރަމުން އަންނަ ބަޔެކެވެ. އާބާދީގެ %75 މީހުން ބުއިމަށް ބޭނުންކުރާ ފެނަކީ ތަޢައްޔަރު ވެފައިވާ ފެނެވެ. މިހާތަނަށް ކުރެވިފައިވާ ދިރާސާތަކަށް ބަލާއިރު، މީހުން ދިރިއުޅޭ ރަށްރަށުގެ ތެރެއިން ޖަރާސީމުގެ އަސަރު ނުވަތަ ނަޖިހުގެ އަސަރުކޮށްފައި ނެތް އެންމެ ފެންވަޅެއްވެސް ނެތެވެ. މިކަމުގެ ޙާލަތު ހުރިގޮތަކީ މިއީ ކަމަށްވާއިރު، ރާއްޖޭގައި މީހުން ދިރިއުޅޭ ކޮންމެ ރަށަކީ ނަރުދަމާއި ބޯފެން ލިބި ދޭންޖެހޭ ރެށެކެވެ، މިކަމަށް ލިސްޓް ހަދުމަށްފަހު އޯފް ސެޓުން ޗާޕްކޮށް ހަމްދޫނު ކައިރިއަށް ދުވަން ޖެހޭތޯއެވެ.

ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީއަކީ މީހުން އެހެލުމުގެ ދިރާސާކުރަމުން އަންނަ، އަކުން ބަކުން ކުޅެން ހުރި ހަރުގެއެއްތަ؟

* ދަޢުލަތުގެ ވުޒާރާތަކުގެ ތެރެއިން، އެ ވުޒާރާއެއްގެ ތެރޭގައި ހަމަ ނުޖެހުން އެންމެ ބޮޑު، އެކަމަކު މިކަން ރައްޔިތުންނަށް ނޭގޭ ހަމަ އެކަނި ވުޒާރާއަކީ ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީ

ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީ ހިންގުމަށް ހުންގާނުގައި ހުރި ބޭ އަކީ، އެ ބޭ މިނިސްޓްރީ އޮފް ހެލްތު ހިންގި ދުވަސްވަރުވެސް، ތަނުގެ ތެރޭގައި ތިބޭ މީހުން އެން ވަށިގަނޑަށް ލުމަށްފަހު މަސް އައިނަކަށް ރެހި އުކާހެން އުކަ އުކާ ހުރި މީހަކަށް ވީތީ، 21 ވަނަ ޤަރުނުގައިވެސް، މި ބޭ މިނިސްޓްރީ ހިންގަން އުޅެނީ އިހުވެސް ހިންގިގޮތަށެވެ. ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީތެރޭގައި މިހާރު ތިބި ހައެއްކަ ފެމުނުގެ ބަލާވެރިކަން އިންތިހާއަށް ގޮސް، މިތަން އެހެން މީހުންނަށް ބިރަކަށްވެ، ތަނުގެ ދުވަސް ގޮސްފައިވާއިރުވެސް، މިދެންނެވި ނަރުދަމާ ބެ، މަސައްކަތް ކުރަނީ، ތަނުގެ ތެރޭގައި ތިބި ޤާބިލު ފަންނީ ބޭފުޅުންގެ ލޮލަށް އިނގިލިކޮށްޕާ، އެތަނުން ބޭރުކުރުމަށެވެ.

މިގޮތުން، ފާރޫޤު މުޙައްމަދު ޙަސަން މިދިޔަ ހަފުތާ ތެރޭގައި އީ.އާރު.ސީ އަށް ބަދަލު ކުރިކުރުން ހެއްކަކަށް ފުދެއެވެ. އަދި މިތަނުގައި ވަރަށް ހީވާގިކަމާއެކު މަސައްކަތް ކުރައްވަމުން އަންނަ ފަންނީ ބޭފުޅެއްކަމުގައިވާ އަލްފާޟިލު އަޙުމަދު ވަޙީދު ނަގާ އެއްލާލުމަށްވެސް ރާވަމުން ދާކަމަށް ވަނީ މަޢުލޫމާތު ލިބިފައެވެ. މިއީ މިނިސްޓްރީ ހިންގުން ތޯއެވެ. މިއީ ރަށްރަށުގައި ނަރުދަމާ އެޅުންތޯއެވެ. ޕަރުމަނަންޓް ސެކެސްޓްރީ 35000 ގެ މުސާރައަކާއެކު، ކަނޑައެޅީ މުވައްޒަފުން އެންވަށިގަނޑަށް ލުމަށްފަހު ކަނޑަށް އުކަންތޯއެވެ.

މިނިސްޓްރީތެރޭގައި މަސައްކަތް ކުރަމުން އަންނަ އެކި މީސްމީހުން، އެއްވެސް ސަބަބަކާ ނުލައި އެއްތަނުން އަނެއްތަނަށް ބަދަލުކުރުމަކީ، އެ ބަދަލުކުރެވޭ މީހާގެ ޙައްޤައް އަރައިގަތުން ކަމަށް ވާއިރު، މިފަދަ ނޭއްގާނި ޢަމަލު، ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީތެރޭގައި ހިންގުމަށް ހިއްވަރުދީ މިކަން ކުރަމުން އަންނަ މީހުން ތަނުގެ ތެރެއިން ލުހެލާނެ ބަޔަކު، މިމިނިސްޓްރީ ތެރޭގައި ހަމަ ނެތީތޯއެވެ. މިނިސްޓްރީތެރޭގައި އުޅޭ ހައެއްކަ ބޮޑު ބޯވައިގެ ބަލާވެރިކަމާ ހުރެ ރަށްރަށުގައި އެކަށީގެންވާ ނަރުދަމާ ނިޒާމްތަކެއް ވަޅުނުލެވޭކަން ދިވެހިރައްޔިތުންގާތު ބުނަމެވެ. ރަށްރަށުގެ ރައްޔިތުން ގާތު ބުނަމެވެ.

މިދެންނެވި ބޯވަތައް ތަނުގެ ތެރެއިން ލުހެލާ، ރައްރަށުގައި ޤާއިމް ކުރެވެމުންދާ ނަރުދަމާ ނިޒާމްތަކުގައި ބޭނުންކުރަމުންދާ އައި.ވީ ހޮޅި ނަގާ އެއްލާލުމަށް ފަހު، މަޝްރޫޢުތަކަށް އާރޯކަމެއް ލިބޭނެގޮތް ހޯދުމަށް، އިއްޔެ ތަސްދީގު ކުރި އާ ޤާނޫނު އަސާސީ ދަށުން ރައްޔިތުން ނިކުންނަން ނުވޭތޯއެވެ.

މި ބުނި މިނިސްތަރީ އިން ކުރެވޭ ކަމަކީ، ތަނުގެތެރޭގައި ތިބި މިދެންނެވި ބޯވަތަކަށް ބޯ ނުލަނބާ މީހުން ލޮލަށް އިނގިލިކޮށްޕުމެވެ. އިށީންނަށް އިންނަ ގޮނޑިއަށް އަފުނޯސް ކަށި އެޅުމެވެ. ކޮޓަރިތެރެއަށް މިރުސް ދުން އެޅުމެވެ. މިތަން ޙިޞާރުކޮށްގެންްތިބި ހައެއްކަ މީހުންގެ ބަލާވެރިކަމާހެދި، ތަނުގެ ތެރޭގައި މަސައްކަތް ކުރާން ތިބި ހީވާގި، ފަންނީ މީހުން ގޮތްހުސްވެގެން ކޮޅުކޮޅަށް ދުވާ މަންޒަރު ނޫން މަންޒަރެއް ނުފެނެއެވެ.

ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީ ހިންގުމާއި ޙަވާލުވެ އިންނެވި ކެޔުޅު ބޮލަށް އަޅި ކަނޑަމުން ރަށްރަށުގެ ރައްޔިތުން ދުވާއިރު، ކެއުޅު އުޅެނީ ނަރުދަމާ މިނިސްޓަރީގައި ތިބި ފަންނީ މީހުން ރާޒުވާ ބައެއްގެ މަނާފުށް ތަކެއް ހިލުވާހެން ކޮޅުކޮޅަށް ދެމޭތޯއެވެ. އެއްގޮޅިން އަނެއްގޮޅިއަށް ލެވޭތޯއެވެ. އިހުވެސް ވުޒާތައް ހިންގި ބީދައިން ހިންގޭތޯއެވެ.

ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީގައި ތިބި އުންމީދުން ފުރިގެންވާ ޅަ ޒުވާނުން، އެއްއަޑަކުން، އަޑު އުފުލާ ތަނުގެ ތެރެގައި ތިިބި މިދެންނެވި ވިހަ ޖަރާސީމްތައް ތަނުން ލުހެ ބޭރުކުރުމަށް، އިއްޔެ ތަސްދީގު ކުރި ޤާނޫނު އަސާސީ ދަށުން އިހުތިޖާޖުކުރުމަށް ގޮވާލަމެވެ. މި މިނިސްޓްރީތެރޭގައި އުފެދިފައިވާ ބޭރަށް ހިނގުމުގެ ރޯނގާއި ބެހޭގޮތުން ދިރާސާއެއް ކުރުމަށް ސިޔާސީ ޕާޓީތަކަށް ގޮވާލަމެވެ.

ޕަރުމަނަންޓް ސެކެސްޓްރީ ދޮން ސަލީމުއަކީ، ނަރުދަމާ މިނިސްޓަރުގެ ބަތްތަށިން ކެއުމާއެކު، މަސްރޮށި ޝެއާރކުރަން 35000ރ ގެ ބޮޑު މުސާރައެއް ދީފަ ހުރި މީހެއް ނޫންކަން ދޮން ސަލީމުއަށް ނޭގޭނަމަ، އެކަން އެނގޭ މީހަކާއި މަސައްކަތް ޙަވާލުކުރުމަށްފަހު ދިއުމަށް ގޮވާލަމެވެ.

އިސްކޫލުތަކުގައި ދަރިވަރުންނަށް ސާފު ރައްކާތެރި ބޯފެން ފޯރުކޮށް ދިނުމަށް ނުކުޅެދިފައި ވާއިރު ޢާންމު ސާފުތާހިރުކަން ސުމެއް

*އަތޮޅު ތަކުގައި ހިންގާ ސްކޫލުތަކުގެ ތެރެއިން މުޅި އަހަރު ތެރޭގައި ދަރިވަރުންނަށް ބޭނުންވާ މިންވަރަށް ފެން ފޯރުކޮށް ދެވެނީ ހަމައެކަނި 36 އިންސައްތަ ސްކޫލުގައި

ސްކޫލް ސެނިޓޭޝަން އެންޑް ހައިޖިން އެޑިޔުކޭޝަން: ސިޗުއޭޝަން އެނަލިސިސް- މޯލްޑިވްސް ވޯޓަރ އެންޑް ސެނިޓޭޝަން އޮތޯރިޓީ، ސެޕްޓެންބަރު 2002

ރައްކާތެރި ބޯފެން ނުލިބުމާއި، އެކަށީގެންވާ ގޮތުގައި ނަޖިހާއި ނަޖިސްފެން ނައްތާލެވޭނެ އިންތިޒާމް ހަމަނުޖެހުމާއި އަދި ސާފުތާހިރުކަން ކުޑަވުމުގެ ސަބަބުން ޖެހޭ ބޭރަށް ހިންގުމާއި، މިކަމާއި ގުޅުންހުރި ބަލިތަކުގައި އަހަރެއްގެ ތެރޭގައި 1.8 މިލިޔަން މީހުން ދުނިޔޭގައި މަރުވާކަމަށް ދުނިޔޭގެ ސިއްޙަތު ޖަމްއިއްޔާއިން ބުނެއެވެ. މީގެ ތެރެއިން ގާތްގަޑަކަށްް 90 އިންސައްތަ ހިއްސާ ކުރަނީ 5 އަހަރުން ދަށުގެ ކުޑަކުދިންނެވެ.

ސާރވޭ ރިޕޯޓް ހެދުން

ނުސާފުފެނުގެ ސަބަބުން ބޭރަށް ހިންގުންޖެހޭ މިންވަރާއި މިކަމުގެ ގެއްލުން ކުދިންނަށް ލިބޭ މިންވަރުގެ ތަފާސް ހިސާބު މިރާއްޖޭގައި އެދެވޭ ހަރުދަނާ ގޮތުގައި ނުބެލެހެއްޓެނުކަމުގައި ވިޔަސް، ލިބެން ހުރި މައުލޫމާތަށް ބަލާއިރު ރާއްޖޭގައި އާންމު ގޮތެއްގައި 2000 ވަނަ އަހަރުގެ ފަހުންވެސް ކޮންމެ 1000 މީހެއްގެ ގެ ތެރެއިން 30 މީހުންނަށް ބޭރަށް ހިންގުމާއި މިއާއި ގުޅުންހުރި ބަލިތައް ޖެހޭ ކަމަށް 2001 ވަނަ އަހަރު ހެލްތު މިނިސްޓްރީން ތައްޔާރުކޮށްފައިވާ " މަލްޓިޕްލް އިންޑިކޭޓަރ ކުލަސްޓަރ ސާރވޭ" އިން ހާމަކޮށްފައިވާއިރު، މިޢަދަދު 5 އަހަރުން ދަށުގެ ކުޑަކުދިންގެ ތެރޭގައި 6 ގުނަ އިތުރުކަމަށް ހެލްތު މިނިސްޓްރީން ނެރެފައިވާ " މޯލްޑިވްސް ހެލްތު ރިޕޯޓް 2004 " ގައި ބަޔާން ކޮށްފައިވެއެވެ. ހެލްތު މިނިސްޓްރީން ނެރެފައިވާ މިދެންނެވި ހެލްތު ރިޕޯޓްތަކުގައި " ބޭރައްހިންގުން ފަދަ "ޑައިރިއަލް ޑިޒީސް" ތައް މަދުކުރުމަށްޓަކައި އިތުރު މަސައްކަތްތަކެއް ކުރަންޖެހޭ ކަމަށާއި މިގޮތުން ފެން ތަގައްޔަރުވުމާއި ރައްކާތެރި ގޮތުގައި ނަޖިހާއި ނަޖިސްފެން ނައްތާލުމަށާއި އަދި އާންމު ސާފުތާހިރުކަން އިތުރު ކުރުމަށް ގިނަ މަސައްކަތް ތަކެއް ކުރަންޖެހޭ ކަމަށް ބަޔާން ކޮށްފައިވެއެވެ. ރާއްޖޭގެ ކުޑަކުދިންގެ މެދުގައި އަށަގެންފައިވާ " މަލް ނިއުޓްރިޝަން" އަދި " އެނީމިޔާ" ފަދަ ބަލިތަަކާއި، ތަކްރާރުކޮށް ޖެހޭ ބަނޑުގެ ބަލިތަކަކީ، ބޭރަށް ހިންގުމާއި ގުޅިފައިވާ ބަލިތައްކަމަށް މިދެންނެވި ދިރާސާތަކުން ޔަޤީންކުރެވެއެވެ.

ރިޕޯޓްތައް ވެރިންގެ އަލަމާރީގައި

ކުލަ ފޮޓޯތަކާއި ޗާޓްތައް ގިނަ މިފަދަ ދިރާސާ ރިޕޯޓްތައް ކިތަންމެ ގިނަ ކަމުގައި ވީނަމަވެސް ވެރިންގެ ކޮޓަރިތަކުގެ ފޮތް އަލަމާރިތައް ފުރާލުން ނޫންކަމެއް ނުވެއެވެ. މިފަދަ ރިޕޯޓްތައް ތައްޔާރުކުރަން ރާއްޖެ ގެންނަ ވިލާތުގެ ދޮން ކޮންސަލްޓަންޓުންގެ ޖީބު ތަނަވަސް ވުން ނޫންކަމެއް ނުވެއެވެ. މި ދެންނެވިް މިރިޕޯޓްތަކުގައި ބުނާ ކަންތައްތަކަށް އަމަލީ ސިފަ ގެނައުމަށް ކުރަންޖެހޭ ކަންތައްތަކުގެ ތެރެއިން 100 އަކުން އެންމެ ކަމެއްވެސް މިވީހާތަނަށް ކުރެވިފައި ނުވާކަމީ މިކަންކަމާއި ޙަވާލުވެ ތިބި މީހުންނާއި ދޭތެރޭ ސުވާލު އުފެދޭކަމެކެވެ. ހިތާމަހުރިކަމެކެވެ. މި ރާއްޖޭގެ ކުޑަކުދިންނާއި ބޮޑެތި މީހުންގެ ސިއްހަތަށާއި ރައްކާތެރިކަމަށް މިއަދުގެ ސަރުކާރުން އަހަންމިއްޔަތު ކަންދޭ މިންވަރު ހާމަކޮށްދޭ ރިވެތި މިސާލެކެވެ. އެވްރެޖްކޮށް ކޮންމެ އަހަރެއްގެ، ދައުލަތުގެ ބަޖެޓްގެ 10 އިންސައްތަ ހިއްސާކުރަނީ ރައްޔިތުންގެ ދުޅަހެޔޮކަމާއި ސިއްހަތަށޭ ބުނެ ފޮންޓް ސައިޒް 18 އިން ލިޔެފައި ބޯލްޑްކޮށްފައި ހުންނާތީ ފެނެއެވެ.

ކުޑަކުދީންނަށް ދުޅަހެޔު ޞިއްޙަތަކަށް އިލްތިމާސްކުރުން

ކުޑަކުދިިންނަށް ދުޅަހެޔޮ ސިއްހަތާއި ރައްކާތެރި ވެއްޓެއް ހޯދައިދިނުމަކީ ސަރުކާރުން ވަރަށް އަހަންމިއްޔަތު ކަމެއް ދޭ ކަމެއްކަމަށް، މިސަރުކާރުގެ ވެރިން ގެންދަވަނީ އެކި މަހަފިލްތަކުގައި ވިދާޅުވަމުންނެވެ. މިމޭރުމުން، ޒައީމްވެސް އެތައްފަހަރަކު ވާހަކަ ދައްކަވާ، ކުޑަކުދިންނާއި އެކުދިންގެ މައިންބަފައިން ޅޮސް އުނދޯއްޔަށް އަރުވާ، ކުޑަކުދިން ރަގަޅު ގޮތުގައި ތަރުބިއްޔަތުކޮށް ގޮތްގޮތަށް ބައްޓަން ކުރުމަށް، ޒައީމް ކުރައްވާ މަސައްކަތް މިކަންކަމާއި ހަވާލުވެތިބި ބޮޑެތި ވަޒީރުންނާއި ވަރުވަރުގެ ވެރިންނަށް ދޭހަނުވަނީ ބާވައެވެ. ނުވަތަ މިކަމުގެ މަތުލަބާއި، ހިކުމަތް އެބޭފުޅުންނަށް " އަންޑަރސްޓޭންޑް" ނުވަނީ ބާވައެވެ.

ކުޑަ ކުދީންނަށް ޞިއްޙީ ވެއްޓެއް ހޯދައިދިމުގެ ވާހަކަ

އިސްކޫލު ކުދިންނަށް ސިއްހީ ވެއްޓެއް ޤާއިމްކޮށް ދިނުމަށް ސަރުކާރުން މަސައްކަތް ކުރާކަމަށް ދަނީ ބުނަމުން ދާއިރު، މިކަމަށް ދޭ އަހަންމިއްޔަތު ކަން ހާމަކޮށް ދިނުމުގެ ގޮތުން 1986 ވަނަ އަހަރު " ސްކޫލް ހެލްތު ޕްރޮގްރާމެއް" ޒަޢީމް ފައްޓަވާ ދެއްވިނަމަވެސް މި ހަރަކާތް އެކަށީގެންވާ ގޮތުގައި ހިނގާކަމާއި މެދު ސުވާލު އެފެދެއެވެ. މި ހަރަކާތުގެ ދަށުން އިސްކޯލު ކުދިން " ކުދިންގެ މެޑިކަލް އެގްޒަމިނޭޝަން" ހެދުމާއި " ސިއްހީ ކަންތައްތަކާއި މެދު ދަރިވަރުން ހޭލުންތެރި ކުރުމުގެ ޕްރޮގްރާމްތައް މުޤައްރަރުގެ ތެރެއިންނާއި އިތުރު ހަރަކާތްތަކުގެތެރެއިން ހިންގާ ކަމަށް" އަދި " މުދައްރިސުންނާއި ބެލެނިވެރިންނަށްވެސް" ސިއްހީ މަޢުލޫމާތު ދިނުމަށް ހަމަޖެހިފައިވާ ކަމަށް، އެކި ފޮންޓުތަކުން ލިޔެ ބޯލްޑްކޮށް އިޓާލިކް ކޮށް ހުންނަ އިރު މިއިން ކަމެއް ކުރިކަމެއް ދެނެހުރި ބެލެނިވެރިޔަކު ނެތްކަމީ، ސުވާލު އުފެދޭ ކަމެކެވެ.

ކުޑަކުދިންގެ ސިއްހަތާއި ދުޅަހެޔޮކަމަށްޓަކައި އެންމެ މުހިއްމު ދައުރެއް އަދާ ކުރަނީ ސްކޫލް ތަކުންނެވެ. މިތަންތަނަކީ، ކުދިންނަށް ދިރިއުޅުމުގެ ރިވެތި އާދަ ކާދަތަކުގެ އިތުރުން އާންމު ސާފުތާހިރުކަމުގެ މުހިންމުކަމާއި މިކަމުގެ ހުނަރުތައް ދަސްކޮށްދޭ ވަރަށް މުހިންމު ތަންތަނެވެ. އެހެންކަމުން ސާފު ބޯފެނާއި، ފާޚާނާގެ ވަސީލަތާއި އަމިއްލަ ސާފުތާހިރުކަމަށް ބޭނުންވާ ވަސީލަތްތައް ސްކޫލްތަކުގައި ނެތުމަކީ، ބޭރަށް ހިންގުމާއި މިނޫންެވެސް ތަފާތު ބަލިތައް ފެތުރުމަށް މަގުފަހިވެގެންދާ ކަމެއްކަން، މި ކަމާއި ގުޅުންހުރި ދާއިރާތަކުގެ " ރޮނޑާލި" ތަކަށް ނޭގެނީތޯއެވެ. ނުވަތަ އެގެން ބޭނުން ނުވަނީތޯއެވެ.؟

ރާއްޖެތެރެ އާއި މާލޭގެ ސްކޫލްތަކުގެ - ސްކޫލް ސެނިޓޭޝަން

ރާއްޖޭގެ ހުރިހާ ކަމެއްގައިވެސް މާލެއާއި ރާއްޖެތެރެ ތަފާތު ކުރާ ފަދައިން، ސްކޫލް ހެލްތުގެ ކަމެއް ނަަމެއްގައި ހިނިގިޔަސް ނުވަތަ ކުރިޔަސް ކޮށްފައިހުންނަނީ މާލޭގައެވެ. އެމްޑަބްލިޔުއެސްއޭ އިން ބުނާ ގޮތުން މާލޭގައި ހުންނަ ސްކޫލްތަކުގައި އެކަށީގެންވާ ބޯފެނާއި ފާޚާނާގެ ޚިދުމަތްތައް ހުރިނަމަވެސް ރާއްޖެތެރޭގައި ހުންނަ ސްކޫލްތަކުގައި މިފަދަ ވަސީލަތްތައް ހުންނަނީ އަމާބުނީތީ ފަރަށް ދާ ގޮތަށެވެ. ބައެއް ފަހަރަށް ކުދިން، ފެން ބޯންދަނީ، ޖެހިގެން ހުންނަ ގޭގައި ހުންނަ ވަޅުދޮށަށެވެ. ކޮންމެ އިސްކޫލެއްގައިވެސް 0.5 ލީޓަރު ފެން ކޮންމެ ދުވަހަކު ކުއްޖަކަށް ލިބެންޖެހޭނެ ވަސީލަތް ހުންނަންޖެހޭނެ ކަމަށް " އެޑިޔުކޭޝަނުން" މަޝްވަރާ ކުރިބަޔަކާއި މަޝްވަރާކޮށް ނިންމާ ސާރކިއުލާރތައް ލިޔެވިފައި ހުންނަ އިރު މިކަންތައް މިހެން ނުވާކަން އެޑިޔުކޭޝަނުގެ ވެރިންނަށް ނޭނގެނީތޯއެވެ. އަދި ލިބެންހުންނަ ފެންފޮދަކީވެސް ސިއްހީގޮތުން ބުއިމަށް ކަމުދާ ފެން ނޫންކަމަށް އިރުއިރުކޮޅާ ރަށްރަށަށް ފުރަ ފުރައިގެންދާ އެ މިނިސްޓްރީގެ މިކަމާއި ގުޅުން ހުރި އެކި ވަރުވަރުގެެ ވެރިންނަށް ނޭނގެނީބާވައެވެ. ނުވަތަ އެގެން ބޭނުންނުވަނީ ބާވައެވެ.

ސްކޫލް ސެނިޓޭޝަނާއި އެމް.ޑަބްލިޔޫ.އެސް.އޭ

ފެނާއި ނަރުދަމާގެ ކަންތައް ރެގިއުލޭޓް ކުރާ އިދާރާ އެމްޑަބްލިޔުއެސްއޭ 1973 ގައި އުފަން ވީދުވަހުން ފެށިގެން މިއަދާއި ހަމައަށް އައިއިރުވެސް ވަނީ ބެޑް ރެސްޓްގައެވެ. މިއިން ކަމެއްގައި ފިޔަވަޅު އަޅާތަނެއް ނުފެނެއެވެ. ދުވާލަކު ދޮޅުލީޓަރުގެ މިންގަޑަށް ނުފެތޭ ސްކޫލުތަކުގައި މިފަދަ ވަސީލަތްތައް ޤާއިމްކުރުމަށް އެޑިޔުކޭޝަނަށް އަމުރުކޮށް އަދި އިސްކޫލްތަކުގެ ފެނާއި، ފާޚާނާއާއި، އަމިއްލަ ސާފުތާހިރުކަމަށް ބާރުއަޅާ އެގޮތަށް ޢަމަލު ނުކުރާ ތަންތަނުގައި ބޮޑުތަޅު އަޅުވާ ތަން ބަންދުކުރަން ޖެހޭއިރު، މި މުހިންމު މުވައްސަސާ މިވަނީ ކެންސަރު ބަލިޖެހިފައެވެ. ހަރަކާތް ހުއްޓިފައެވެ.

އިސްކޯލުތަކުގެ ފާޚާނާގެ ކަންތައްތައްވެސް އޮތީ އެހާމެ ދޯހަޅި ކޮށެވެ. އެޑިޔުކޭޝަނުގެ މިންގަޑުން ބަލާއިރު ކޮންމެ 60 ކުއްޖަކަށް ފާޚާނާއެއް ހުންނަންޖެހެއެވެ. މިއީ، ޢާންމުކޮށް ރެފިއުޖީ ކޭމްޕްތަކުގައި ތިބޭ މީހުނަށްވެސް ނިސްބަތުން ހުންނަންޖެހޭ މިންވަރެވެ. މި ހެންހުންނައިރުވެސް ގިނަ ސްކޫލްތަކުގައި ހުންނަނީ ޖުމްލަ 2 ފާޚާނާއެވެ. އަދި މީގެ ތެރެއިން 1 ފާޚާނާ އަބަދުވެސް ހުންނަނީ ހަލާކުވެ މަރާމާތު ނުކުރެވި ތަޅު ލެވިފައެވެ. މިތަންތަން އެކަށީގެންވާ ގޮތުގައި ސާފުނުކުރެވޭތީއާއި، ބޭނުންވާ ފެނާއި، ސައިބޯނި ފަދަ ތަކެތި ލިބެން ނުހުންނާތީ ބައެއްކުދިން މިތަންތަނުގެ ބޭނުން ނުހިފައެވެ. ވަކިން ޚާއްސަކޮށް އަންހެން ކުދިންގެ ނިސްބަތް މަތިކަމަށްވެއެވެ. އެހެން ކަމުން، ޔޫރިން އިންފެކްޝަނާއި އަދި މިނޫންވެސް މިފަދަ ބަލިތައް ފެތުރުމަށް މަގުފަހިވެއެވެ.

ސްކޫލްތަކުގެ ފާޚާނާ ތަކަކީ، ކުޑަކުދިންނާއި ގުޅޭ ގޮތަށް ހެދިފައި ހުންނަ ތަންތަން ކަމަށްނުވާތީ، މިތަންތަން ބޭނުން ކުރުމުގައި ކުދިންނަށް އެހާދަތިކަން ފޯރާއިރު، މިއަދާއި ހަމައަށް އައިއިރުވެސް " ކުޑަކުދިންގެ ޢުމުރާއި" ގުޅޭގޮތަށް ފާޚާނާތައް ހަދާނެ ގޮތެއް މިންގަނޑެއް ހެދިފައި ނުވެއެވެ. ހަމަމިގޮތަށް، މިތަންތަނުގައި އަތްދޮވެވޭނެ ވަސީލަތްތައްވެސް ޤާއިމް ވެފައި ނުހުރެއެވެ. ނުވަތަ ހުރިކަމުގައި ވީނަމަވެސް ސައިބޯނި ފަދަ ތަކެތި އެއްވެސް މިންވަރަށް ލިބެން ނުހުންނަކަމަށް ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ. ފާޚާނާ ކޮށް ނިމިގެންް ރަނގަޅަށް ސައިބޯނި ލައިގެން އަތްދޮންނާށޭ ބުނާއިރު އަތްދޮވެވޭނީ ސައިބޯންޏެއް އޮވެގެން ނުންތޯއެވެ.

އަޅުގަޑުމެންގެ މުސްތަގުބަލުގެ ޒުވާން ޖީލު އެކަށީގެންވާ ސިއްހީމާހައުލެއްގައި ތަރުބިއްޔަތު ކުރުމަށް، އެކުދިންގެ އުނގެނުމުގެ މާހައުލު ސިއްހީގޮތުން ރަގަޅު ތަނަކަށް ހެދުމަށް ބޭނުންވާ ކަންތައްތަކުގެ ތެރެއިން ބޯފެނާއި ޢާންމު ސާފުތާހިރުކަމުގެ ކަންތައްތައް ރަގަޅު ކުރުމަށް ބޭނުންވާ މިންގަޑުތައް ހެދުމަށާއި ތަންފީޒުކުރުމަށް، މިދާއިރާގެ ރެގިއުލޭޓަރަށް އިލްތިމާސް ކުރަމެވެ.

މާލޭމީހުންގެ ބޮޑުކަމުދާ ތަކެއްޗަށްވުރެ، ރާއްޖެތެރޭ މީހުންގެ ބޮޑުކަމުދާތަކެތީގެ ބާރުގަދައީޔޯ!!!!

* ރާއްޖެތެރޭ ރަށްރަށުގައި ދިރިއުޅޭ ދެތިން ސަތޭކަ މީހުންގެ ބޮޑުކަމުދާތަކެތި ހޮޅިއަޅައިގެން މޫދަށްބޭރުކުރީމާ ފަރުހަލާކުވާއިރު، މާލޭގައި ދިރިއުޅޭ ދޮޅުލައްކަމީހުންގެ ނަޖިހުން ފަރުތަކަށް ލިބެނީ އާރޯކަމޯ!!

ދިވެހީންނަކީ އެއްބައިވަންތަ، އެއްބައެއްވަންތަ ބައެއްކަމާ، ދިވެހީންގެ އެކަކު އަނެކަކާމެދު އެއޮންނަ ގަދަފަދަ އުޚުއްވަތްތެރިކަމެއްގެ ސަބަބުން، ދެފިރިހެނުން އެކަކު އެނެކަކާއެކުު އެއްތުވާލީތެރޭ، ބާރުކޮށް ދެހިންމި ޖައްސައިގެން ތިއްބަސް އެއަކީ މައްސަލައެއް ނޫންކަމުގައި ސަރުކާރުގެ ވެރީން ވިދާޅުވާތީ އިވެއެވެ. ހަމައެހެންމެ، ދިވެހި ރައްޔިތުންނަކީ އެއް ޢާއިލާއަކަށް ނިސްބަތްވާ، އެއްބަހަކުން ވާހަކަދައްކައި، އެއްދީނެއްގެ، އެއް ސަގާފަތެއްގެ ބަޔެއްގެ އިތުރުން، އެއްބާވަތަކަށް ހެދުން އަޅައި، ވަރަށް އެކުވެރި ޖައްވެއްގައި އުޅޭ ބައެއްކަމުގައިވެސް މިވެރީން ކިޔާ އުޅެތެވެ.

އެހެންނަމަވެސް މިހެންމިކިޔާހައި، އެއްބައިވަންތަކަމާ، އެއްބައެއް ވަންތަކަމުގެ ވާހަކަ، ކަރަށް ނާރު ނަގާފައި ކިތަންމެވަރަކަށް ކީކަމުގައިވިޔަސް، ގަބޫލުކުރަންޖެހޭ ހަގީގަތަކީ، މިކަހަލަ ވާހަކަ މިދައްކަނީކީ ކޮންމެހެން، ހުރިހާ ދިވެހި ރައްޔިތުން އެއްވަރުކޮށް، އެއްހަމައަކުން މުޢާމަލާތްކޮށް، އެއްދަރަޖައެއްގެ ބައެއްގެގޮތުގައި ބެއިތިއްބުމަކަށް ނޫންކަމެވެ. އަދި އެކަން އެގޮތަށް ގަބޫލުކޮށްގެންނެއްވެސް ނޫންކަމެވެ. އަދިކިއެއްތަ، މިހެން އަނގަފުޅާކޮށްފައި ވާހަކަ ދައްކާއިރު ފަހަތުގައިވާ ހަގީގީ ބޭނުމަކީ ކޮންމެވެސް މޮޅު ވާހަކަތަކެއް ދައްކާލައިގެން، ރައްޔިތުން ވާވައްދާލުމެވެ.

މިހެން ދެން ނުބުނެވޭވަރެއްވެސް ނޫންތާއެވެ. ދުނިޔޭގައި ނަސްލީ އިމްތިޔާޒު އެންމެ ގަދަޔަށް ގެންގުޅޭ ގައުމުތަކަށްވުރެ ބޮޑަށް މި އެއްބައިވަންތަ، އެއްބައެއްވަންތަ ރާއްޖޭގެ މަދުމީސްކޮޅުގެތެރޭގައި އެވަނީ ނަސްލީ އިމްތިޔާޒު އުފައްދާފައެވެ. ރާއްޖެތެރޭ މީހުންނާއި މާލޭ މީހުންގެ މެދުގައެވެ. ކޮށްދޭ ކަންތައްތަކުގަޔާއި، ދައްކާ ވާހަކަތަކުގަޔާ، އަދި ވެދޭ އެހީތަކުގައިވެސް ރާއްޖެތެރޭ މީހުންނާއި މާލޭ މީހުންނަށް ކަންތައްތައް ކޮށްދޭގޮތް ހަމަގަސްދުގައި ތަފާތުކޮށް، މާލެއަށް އަމާޒުކޮށްގެން، އެއްވަނަ ދަރަޖައިގެ މަޝްރޫޢުތައް ހިންގާއިރު، ބޭރުގެ ހިލޭއެހީ ލިބިގެން ރާއްޖެތެރޭގައި ހިންގާ މަޝްރޫޢުތައްވެސް ހިންގާތީ މިފެންނަނީ ތިންވަނަ ދަރަޖައިގެ މަޝްރޫޢުތަކެއްގެގޮތުގައި، އެންމެ ކޮލިޓީދަށްވާނޭ ގޮތްގޮތަށް ބަލައިގެންކަމުގައި ހަދާފައިވާކަމީ މިބުނާ ވާހަކައިގެ ތެދުކަން ދުވާލުގެ އިރުހެން ހާމަވާނޭކަމެކެވެ. ބޭރުގެ އެހީގައި ރަގަޅުފެންވަރުގެ ސްކޫލެއް، ނުވަތަ އުސް އިމާރާތެއް ހަދާލަން ލިބުނަސް، އެތަނެއް ކޮންމެހެންވެސް މާލޭގައި ހެދުމުގެ އިތުރުން، މާލޭގެ ބަނދަރުހެދުމަށްޓަކައި، ކޮންމެހެންވެސް ބަޖިޔާ ގައު ބަހައްޓަންޖެހޭއިރު، ރާއްޖެތެރޭ ރަށްރަށުގެ ސްކޫލް މަދަރުސާތައް، އޮޑިހަރުގެ ސްޓައިލަށް ހަދައި، ރާއްޖެތެރޭގެ ރަށެއްގައި ބަނދަރެއް ހެދިޔަސް، މުއްދަތުހަމަވެފައިވާ ސިމެންތި ބަސްތާ ޖެއްސުމަށްވުރެ ވަކީން ފެންވަރު ރަގަޅުކޮށް އެއިންކަމެއް ކޮށްދެވޭކަމަކަށްނުވެއެވެ.

މާލޭގެ މަގުމަގުގައި ފެންހޮޅިވަޅުލައިގެން، ހުރިހާ ގޭގެއަށް ފެން ސަޕްލައިކޮށްދިނަސް، ރާއްޖެތެރޭގައި މިސްކިތު ވަޅުން، ނޫނީ މިސްކިތްކައިރީ ހަދާފައިހުންނަ، ފެރޯ ސިމެންތި ތާންގީތަކުން ބަނޑިޔާ ބަނޑިޔާ ފުރައިގެން ފެން ބަލާދިޔުން ނޫންގޮތަކަށް ބޯލާނެ ފެންފޮދު ލިބޭނޭ އިންތިޒާމެއްވެސް ހަމަޖައްސައިދީފައި އޮންނަންޖެހޭނޭކަމަކަށް މިސަރުކާރަކަށް ގަބޫލެއްނުކުރެވެއެވެ. އަދިހަމައެހެންމެ، މާލޭގެ މަގުމަގުގައި ހޮޅިއަޅައިގެން މާލޭ ރައްޔިތުން ބޭރުކުރާ ބޮޑުކަމުދާ ތަކެއްޗާއި ނަޖިސް، ވަށައިގެންވާ މޫދަށް ބޭރުކުރިޔަސް، ރާއްޖެތެރޭގެ ބައިމަދު ކުދިކުދި ރަށްރަށުގެ ރައްޔިތުން ބޭރުކުރާ ބޮޑުކަމުދާ ތަކެއްޗާއި ނަޖިސް، ރަށްރަށުގެ ފަސްގަނޑުގެ އަޑިއަށް ފެން ވަޅުބުޑަށް ހިންދުންނޫންގޮތެއް އޮންނަންޖެހޭނެކަމަކަށް މިސަރުކާރަކުން އެއްގޮތަކަށްވެސް ގަބޫލެއްނުކުރެއެވެ.

ސަރުކާރުގެ ނަޖިހާއި ހަނޑަސްބުރިތަކާބެހޭ ވުޒާރާގެ ނަޖިސް ކޮންޓްރޯލަރމެން ވިދާޅުވާކަމަށްވަނީ، ރާއްޖެތެރޭ ރަށްރަށުގެ ރައްޔިތުން ބޭރުކުރާ ނަޖިސް މޫދަށް ބޭރުކުރަންޏާ، ރާއްޖެތެރޭ ރަށްރަށުގެ ވަށައިގެންވާ ފަރުތަކުގެ ދިރުން ގެއްލޭނެކަމަށާ، އަދި ރަށްރަށުގެ ބިމުގެ ފެންފަށަލަތައް ލޮނުވެ، ވަޅުވަޅުގެ އުނގުރިތަކުންލާފާ މިޔޮށްބޮޑު އިންޑިޔާކަނޑު އަރައިގެން އައިސްދާނޭކަމަށެވެ. އެހެންނަމަވެސް، ދޮޅުލައްކައަށްވުރެ ގިނަ މީހުން ދިރިއުޅޭ ވެރިރަށް މާލޭގެ ހުރިހާ ގޭބިސީތަކުގެ ފާޚާނާތަކުންނާއި، މިތާ މިހިރަގެން ހިންގަމުންދާހާ ގަރާޖުތަކާ، ކްލިނިކްތައް، އަދި ވޯކްޝޮޕްތަކާ، ފޮޓޯސާފުކުރާ ތަންތަންފަދަ ވިހަކެމިކަލްތައް ބޭރުކުރާ ހުރިހާތަނަކުން ބޭރުކުރާހައި ހުރިހާބާވަތެއްގެ ނަޖިހާއި ކުނިބުނިން، ފަރަށް ގެއްލުން ނުލިބިފައި، ރާއްޖެތެރޭރަށްރަށުގައި އެހެން އެތިބޭ ދެތިން ހަތަރުސަތޭކައެއްހާ މީހުން، ކަނޑިކި ހިއްލައިގެންނާއި މުންޑުއަރުވައިގެން ތިބެ، ހަމައެކަނި ހަށިގަނޑުން ބޭރުކުރާ ޠަބީޢީ ނަޖިހުގެ ސަބަބުން އެރަށްރަށުގެ ވަށައިގެންވާ ފަރުތައް މުޅީން މަރުވެ ނެތިގޮސްދާނޭކަމަށް މިވެރީން މިދައްކާ ވާހަކަތައް ބުޅާވެސް ގަބޫލުކޮށްފާނެބާވައެވެ.

ކުޅުދުއްފުށީގެ ނަރުދަމާ ނިޒާމް ޤާއިމް ކުރުމުގެ ކަންތައްތައް ޗޮކުން ދަނީ (ފުރަތަމަ ބައި)

* ބޯފެނާއި ނަރުދަމާ ނިޒާމްތަކަކީ ދެމެހެއްޓެނިވި ނިޒާމްތަކަކަށް ވެގެން މެނުވީ އޭގެ މަންފާ ރައްޔިތުންނަށް ނުކުރާނެ ނިޒާމްތަކަށް ވީހިނދު، ރަށްރަށުގައި ޤާއިމް ކުރެވެމުންދާ ބޯފެނާއި ނަރުދަމާ ނިޒާމްތަކުގެ ފަރުމާ ރަގަޅުކޮށް މަސައްކަތުގެ ފެންވަރު ރަގަޅު ކުރަން ޖެހިފައި

ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީގައި ބޯފެނާއި ނަރުދަމާގެ ކަންކަމުގައި ހަރަކާތްތެރިވަމުން އަންނަ، ފަންނީ ޤާބިލުކަމާއި ތަޖުރިބާ ލިބިފައިނުވާ ބައެއްގެ ޚުދުމުހުތާރު ޢަމަލުތަކުގެ ސަބަބުން، ލޯނާއި ހިލޭއެހީގައި ރާއްޖޭގެ ރަށްރަށުގައި ޤާއިމްކުރެވެމުންދާ ނަރުދަމާ ނިޒާމްތަކުގެ މަސައްކަތްް ޗޮކުންގޮސް، ރަށްރަށުގެ ދެމެހެއްޓެނިވި ތަރައްޤީއަށް ކުރެވޭ މިމުހިންމު މަސައްކަތް ބޮއްސުން ލައިގެން ދާކަމުގެ ވާހަކަ މި ބޮލޮގު މެދުވެރިކޮށް ކިއުންތެރިންނަށް އެކި ފަހަރުމަތީން ވާނީ ގެނެސްދީފައެވެ.

މިފަހަރު މިބަލާލަނީ އިހަށް ދުވަހު ނަރުދަމާ ވަޒީރު އަޙުމަދު ޢަބްދﷲއަށް، ހދ.ކުޅުދުއްފުށީގެ ރައްޔިތުންގެ ފަރާތުން ކުރިމަތިވި ހާދިސާގެ މައްޗަށެވެ. އިވެމުންދާ އަޑުތަކަށް ބަލާއިރު، ހިނގާދިޔަ މިދެންނެވި ޙާދިސާ ހިނގާފައިވަނީ އެރަށުގައި ޤާއިމްކުރުމަށް ސަރުކާރުން ވަޢުދުވަމުން އަންނަ ނަރުދަމާގެ މަސައްކަތާއި ބެހޭގޮތުން އެރަށު ރައްޔިތުން ވަޒީރާއި ކުރިމަތި ކުރި ސުވާލުތަކަށް ވަޒީރަށް ޖަވާބުދާރީ ނުވެވުމުގެ ސަބަބުންނެވެ. ނަރުދަމާ ޤާއިމްކުރުމުގެ މަސައްކަތް ފެށޭނެ ތާރީޚެއް ބުނެދިނުމަށް ޢުޒުރުވެރި ވީހިނދު، ނަރުދަމާގެ މަސައްކަތް ގޮސްފައިވާ ހިސާބު ބުނެދޭން ނޭގުމުގެ ސަބަބުންނެވެ.

ވާނީވެސް އެހެންތާއެވެ. ރަށްރަށުގެ ފެނާއި ނަރުދަމާގެ ކަންކަން ވިލަރެސްކޮށް ހިންގުމަށް ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީއަށް ނުގަތާވަރަށް ނައިބުންނާއި، ޑިރެކްޓަރ ޖެނެރަލުންނާއި އެގްޒެކެޓިވް ޑިރެކްޓަރުންނާއި އެގްޒަކަޓިވް ޑިރެކްޓަރ ޖެނެރަލުން ބަތްފެން ގަނޑެހެން މިނިސްޓްރީތެރޭގައި ތިބިއިރު މިނިވަންކަމާއިއެކު ޒިންމާ އުފުލާ، ކަންކަމަށް ޖަވާބުދާރީވެ، ފެނާއި ނަރުދަމާ މަޝްރޫޢުތަކަށް ހަލުއިކަމެއް ގެންނަން މަސައްކަތްކުރާ އެކަކުވެސް ނެތެވެ. ނަރުދަމާ މަޝްރޫޢުތަކަށް ވާނުވާ އެގޭ އެކަކުވެސް ނެތެވެ.

މިދެންނެވި ބައިގަނޑު މިނިސްޓްރީގެ ފިނިކުރި ކޮޓަރިތަކުގައި ބޮޑު މުސާރަ ނަގައިގެން ތިބެ ރަށްރަށުގެ ރައްޔިތުން ކުރިމައްޗަށް ވަޒީރު ގިނިކަންޏާ ނެރެ، ރައްޔިތުން ލައްވާ ވަޒީރުބޮލަށް ވެލި ޖަހާ، ހަށިކޮޅަށް ސިގިރޭޓް ބުރި ނިއްވާ، ކުރިފުޅުމަތީގައި ރައްޔިތުން ހަޅޭއްލަވާއިރު، ހެވިފައި އެއާރކޯންގެ ފިނިހޫނުމިން ހެޔުވަރު ކޮށްލަކޮށްލާ ކޮޓަރިތަކުގައި ތިބެން ލަދެއް ނުގަނޭތޯއެވެ. ވަޒީރު ރަށުތެރޭގައި ގަންހިންގަމުންގޮސް ކަނޑު އޮޅިން ބޭރުކުރާއިރުު، މިނިސްޓްރީގެ ކޮޓަރި ތަކުގައި ކޮމްޕިއުޓަރުން ސޮލިޓަޔާރ(ތާސް) ކުޅެން ނުވަތަ ދިވެހިބަހުން ލިޔެފައިވާ ސިޓީއެއްގެ ފިއްޔެގެ ހިފައިގެން ދަަމާލަދަމާލަ ތިބެން ލަދެއްް ނުގަނޭތޯއެވެ.

މަތިންދާބޯޓުފަހަރު އެހެލުމާއި ފެހިކެހުމުގެ އިތުރުން ރަންވޭގައި ބޮލާކި އުގުޅުމުގެ ތަޖުރިބާ ލިބިފައިވާ ބޭފުޅުންނާއި، އަތޮޅުވެރިކަން ކުރުމުގައި ޗޮކްލެޓީ ތަޖުރިބާތަކެއް ލިބިފައިވާ ބޭފުޅުންނާއި، ވިލާތުގެ ހަށިގަނޑު ރަގަޅު ދޮން ފިރިހެން ބޭފުޅުންނާއިއެކު ފެންވަޅު ޓެސްޓުކުރުމުގެ ތަޖުރިބާ ލިބިފައިވާ ބޭކަނބަލުންނާއި ރަށްރަށުގެ ފެން ފަށަލަ ފޮޓޯނެގުމުގެ ތަޖުރިބާ ކުރަމުން އަންނަ ޑަކްޓަރުންގެ އިތުރުން އެތައް އެތައް ކަތީބުންނެއް ހިމެނޭ މިދެންނެވި ބައިގަނޑު ދެކޭގޮތުގައި ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީއަކީ މިބައިގަނޑުގެ އަމިއްލަ ގެދޮރެވެ. ތަނުގެ ތެރޭގައި ހުރީ މިވެރިންގެ ތަރިކަ މުދަލެވެ. ނަރުދަމާ ޑިޒައިން ކޮންޓްރޯލަރުގެ ނެވިކަމުގައި، ރަށްރަށަށް ޑިޒައިން ކުރާ ނަރުދަމާތަކުގެ މައިހޮޅީގެ ތެރެއިން ފަސް ނަމްބަރުގެ ކަންވާރެއްވެސް ދަމާނުލެވޭހާ ހިމަ ހޮޅި ބޭނުންކޮށް، ސެޕްޓިކްޓޭންކާއި ނަޖިސް ގަށާ މެށިން ފަދަ ސާމާނު ބޮޑުއަގުގައި ކޮންސަލްޓަންޓުންނާއި ގުޅިގެން ގަންނަމުންދާއިރު، އެކަމާއި ދެކޮޅަށް އަޑު އުފުލާ މީހުން މިނިސްޓްރީއިން ބޭރުކޮށް އެމީހުންގެ އަގު ވައްޓާލުމަށް މި ބައިގަނޑު މަސައްކަތް ކުރަމުން އަންނައިރު ބޮޑު މުސާރަ ކައިގެން މިނިސްޓްރީތެރޭގައި ކޮރުކަލި އެނބުރޭހެން އެނބުރެން ލަދެއް ނުގަނޭތޯއެވެ.

ފެނާއި ނަރުދަމާގެ ކަންކަން ރެގިއުލޭޓްކުރަން ހުރި އެމް.ޑަބްލިޔޫ.އެސް.އޭ އަކީ ސިޔާސީ ޕާޓީއެއްގެ މާލެ އޮފީސްކަމަށްވެފައިވާއިރު، ފެނާއި ނަރުދަމާގެ ރެގިއުލޭޓަރުގެ ޙައިޞިއްޔަތުން އެތަނުގައި އިން ޑަކްޓަރު ކުރާ އެއްވެސްކަމެއް ނުފެނެއެވެ. ރަށްރަށުގައި ހޮޅި ވަޅުލާއިރު މައިހޮޅީގެ ބަދަލުގައި ވަޅުލަނީ މަގުމަތީގައި ދަމަން ގެންގުޅޭ ރޯނުކަމެއް ނޫނީ ކޯރުކޮންނަން ގެންގުޅޭ އުދަލިކަމެއް ރެގިއުލޭޓަރަކަށް ނޭގެއެވެ. މަގުމަތީގައި ބަހައްޓާ ޖަންކްޝަންގެ ބަދަލުގައި ބަހައްޓަނީ ފޫގޮސްފައިހުރި 10 ލީޓަރުގެ ބާލިދީއެއްކަމެއް ނުވަތަ ރީނދޫ ހަންބުރިއެއްކަމެއް ރެގިއުލޭޓަރަކަށް ނޭގެއެވެ. އެނގޭނީ ނަރުދަމާ ވަޅުލާ ރަށްރަށަށް ގޮސްގެން ކަމަށްވާއިރު، ނަރުދަމާ ނިޒާމްގެ މަސައްކަތް ހިނގާ އެއްވެސް ރަށަކަށް ރެގިއުލާޓަރު ގޮސްފައެއް ނުވެއެވެ. މިތަނަކީ ބާރުކަނޑުވާފައި ހުންނަ މުވައްސަސާއެއްކަމުން، މިއިން ކަމެއް ބެލޭނެ ޤާބިލުކަމެއްވެސް މިތަނުގައި ޤާއިމްވެފައެއް ނުހުރެއެވެ. ތިމަންނާ މީ ތިމާވެށި ބޮއިގެން ހުރި މާމޮޅު ޕްރޮފެސަރެއްކަމަށް އެހެން މީހުންނަށް ދައްކުމާއެކު މެޑަލިޖަހާ، ރަށްރަށް ބުރިކުރުމަށް ލަފާދީ، ރަށްރަށުގެ ފެންފަށަލަ ރޯލް ފިއްސަކުން ކުރަހަމުންދާއިރު، ތިމަންނާގެ ޒިންމާއަކީ ކޮބައިކަން އެނގޭތޯއެވެ.

ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީގައިި މި ބައިގަނޑުގެ ދަށުން މަސައްކަތްކުރަމުން އަންނަ، މާދަމާވެސް މިނިސްޓްރީ ނަގާ ކޮޅައްޖަހަން ތިބި އުންމީދުން ފުރިގެންވާ ޒުވާނުންނަކީ މި ބައިގަނޑުގެ ކުރިމަތީގައި އެއްވެސް ބައެއް ނޫނެވެ. އެ ކުދީން ލިޔެގެން ގެންނަ ސިޓީގައި ފިއްޔެއް މަދުވިޔަސް ސިޓީއިން މޫނުމަތީގައި ވިއްލާލުމަށްފަހު އެކުދީންނަށް ހަޑިހުތުރުބަހުން ބަވާ، އޮފީހުން ވަކިކޮށްލާނެކަމުގެ އިންޒާރު ދީ، އެ ކުދީން ރޮއްވަމުންދާއިރު ލަދެއް ނުގަނޭތޯއެވެ.

މިދާއިރާގައި ތަޖުރިބާހުރި އެތައް ޒުވާނުންނެއް ތަނުން ބޭރުކޮށް، އަނެއްބައި މީހުން ތަނުގެ ތެރޭގައި އެހެލާފައި އެއްވެސް ކުރިއެރުމެއް ނުދީ، މި ބައިގަނޑު ހިތުހުރިގޮތަށް ކަންތައް ކުރަމުންއަންނައިރު ރަށްރަށުގައި ޤާއިމް ކުރެވޭ ނަރުދަމާ ނިޒާމްތަކުގެ ފަރުމާރަގަޅުކޮށް ޤާއިމްކުރެވޭ ނަރުދަމާތަކުގެ ފެންވަރު ރަގަޅުކުރުމަށް އެއްވެސް މަސައްކަތެއް ނުކުރެއެވެ.

ކުޅުދުއްފުށީ ނަރުދަމާގެ ފެށުން

ރަށްރަށުގެ ނަރުދަމާގެ މަސައްކަތްތައް މިނިސްޓްރީ އޮފް ހެލްތުގެ ދަށުން ހިނގަމުން އައިދުވަސްވަރުން ފެށިގެން މިއަދާއި ހަމައަށް އާއިރުވެސް ނަރުދަމާ އަޅަން ޖެހޭ ރަށެއްގެ ގޮތުގައި ފާހަނގަކޮށް މިވެރިން ގެންގުޅޭ ނަރުދަމާ ދަފުތަރުގައިި ކުޅުދުއްފުށީގެެ ނަން ވެސް ކުލަގަދަކޮށް ލިޔެފައި އަބަދުވެސް އޮވެއެވެ. ކުޅުދުއްފުއްޓަކީ ސަރަޙައްދީ ތަރައްޤީގެ ފޯކަލް ޕޮއިންޓެއްކަމަށާއި ތަރައްޤީގެ އުސްމިންތަކަށް ގެންނަންޖެހޭ ރަށެއްކަމަށް ބުނެ، ޕްލޭނިން މިނިސްޓްރީގެ މާލިމީކަމުގެ ދަށުން އޭ.ޑީ.ބީ ލޯން އެހީގައި ކުޅުދުއްފުށީގެެ 60 ގެއެއް ހިމެނޭގޮތަށް ރަށުގެ ވަކި ހިސާބެއްގައި، އަޖުމަ ބެލުމުގެ ގޮތުން 2002 އިން 2003 އަށް ނަމޫނާ ނަރުދަމާއެއް ވަނީ ޤާއިމްކޮށްފައެވެ.

ނަމޫނާ ނަރުދަމާ ފޭލްވުން

ރާއްޖޭގެ ރަށްރަށަކީ ލޯން އެހީދޭ ބޭންކުތަކާއި އެހީދޭ ޖަމާޢަތްތަކުން އަޖުމަ ބެލުމުގެ ގޮތުން ނަރުދަމާއާއި ގުޅޭ އެކިއެކި ތަޙުލީލުތައް ކުރަމުންއަންނަ ރަށްރަށްކަމުން، ކުޅުދުއްފުށީގައި ޤާއިމްކުރި މިދެންނެވި ނަރުދަމާ ނިޒާމަކީވެސް އޭ.ޑީ.ބީ ގެ ލޯން އެހީގައި ޕްލޭނިންގ މިނިސްޓްރީއިން އޭރު ހާވާފައި ހުރި ހަޑިއެވެ. ކުރި ތަޙުލީލެކެވެެ. މި ދެންނެވި ނަރުދަމާ ނިޒާމްް ޤާއިމްކޮށް ނިމި ރައްޔިތުންނާއި ޙަވާލުކުރިތާ މަސްދުވަސް ނުވަނީސް، ނަރުދަމާ ނިޒާމް ޗޮކުންގޮސް، މިނިޒާމުގެ ހޮޅިތަށް ވަނީ ބެދިފައެވެ. މަގުމަތީގައި ބެހެއްޓި ޖަންކްޝަންތައް ފުރި މަގުމައްޗަށް ބަންޑުންވެ އެއިން ފެން ހިނގާގޮތެއް ނުވިއެވެ. ނަޖިސް ޓްރީޓްކުރަން ހަދާފައި ހުރި ތަންތަން (ޓްރީޓްމަންޓް ބެޑް) ބެދި ނަޖިސް ޖަމާކުރަން ހުރި މައި ވަޅުގަނޑު ފުރި ވަނީ ބަންޑުންވެފައެވެެ. މިހިސާބަށް މިކަން ދިއުމުން، މިނިޒާމުގެ މައި ހޮޅިއާއި ގުޅާލެވުނު ގެތަކުގެ ތެރެއިން ވަރަށް ގިނަ ގޭގޭގެ ފާޙާނާ، މިނިޒާމުން ވަކިކޮށް، އިހުވެސް ވަޅުބުޑަށް ނަޖިސްފެން ހިންދަމުން އައިގޮތަށް އެނބުރި ވަނީ ރުޖޫޢަވެފައެވެ. ނަރުދަމާއެއް ޤާއިމްކުރުމުގެ ބޭނުމަކީ، ގޭގައި އުފެދޭ ނަޖިހާއި ނަޖިސްފެން ފަސޭހައިން ގެއިން ބޭރުކޮށް، ރައްކާތެރިކަމާއެކު ނައްތާލުން ކަމަށްވީހިނދު، ކުޅުދުއްފުށީގައި ޤާއިމް ކުރި މިދެންނެވި ނަރުދަމާ ވެގެން ދިޔައީ އެރަށުގެ ރައްޔިތުންނަށް ކުރިމަތިވި މުޞީބާތަކަށެވެ.

މިދެންނެވި ނަރުދަމާ ނިޒާމްް ފޭލް ނުވާކަން ދެއްކުމަށް ޓަކައި، މިމަސައްކަތް ކުރި ނިއުޒީލޭންޑުގެ ދޮން މީހުން އާ ކޮންޓްރެކްޓެއްގެ ދަށުން ދެވަނަފަހަރަށް ރާއްޖެ ގެނެސް، އޭޑީ.ބީ އާއި ގުޅިގެން ޕްލޭނިން މިނިސްޓްރީއިން ކުރި ދިރާސާތަކުގެ ރިޕޯޓް އެހެރީ ފެންނާށެވެ. މީގެ އިތުރުން ނަޖިހާއި ބެހޭ މިނިސްޓްރީގައި ހަރަކާތްތެރިވެ ވަޑައިގަންނަވާ ވަރަށް ޤާބިލު އެހެނަސް އެހެލާފައި ތިއްބެވި ދެ ބޭފުޅަކު ކުޅުދުއްފުށީގައި ޤާއިމްކޮށްފައިވާ މިދެންނެވި ނަރުދަމާއާއި ބެހޭގޮތުން ތައްޔާރުކުރައްވާފައިވާ ރިޕޯޓުންވެސް އެހެރީ ފެންނާށެވެ.

މިނިޒާމްގެ ކަންތައްތައް ހުރި ގޮތަކީ މިއީ ކަމަށްވާއިރު، ކޮންމެ ހަފުތާއަކު މުޅި ނިޒާމްގެ ހުރިހާ ހޮޅިތަށް ހައި ޕްރެޝަރުގައި ފެންޖަހާ ލޮނުފެނުން ދޮވެ ސާފުކުރުމަށާއި މިނިޒާމްގެ ޓްރީޓްމަންޓް ބެޑްތަކުގައި ބޭނުންކޮށްފައި ހުރި ހޮޅިތަކުގެ ހިމަ ލޯވަޅުތައް ދައްކޮޓާ އިލޮށި ނުވަތަ އަފުނޯސް ކައްޓެއް ބޭނުންކޮށް އެއިން ފެންހިނގާގޮތް ހެދުން ފަދަ ކަންކަމަށް ޕްލޭނިންގ މިނިސްޓްރީއިން ގެންނެވި ދޮން ކޮންސަލްޓަންޓް ލަފާދީފައިވައިރު، ނަރުދަމާ ނިޒާމެއް ހިންގުމަށް މިއީ އިންސާނުންނަށް ކުޅަދާނަކެމެއްތޯއެވެ. މައްސަލައެއް ނެތެއް ނުންތޯއެވެ. ކުޅުދުއްފުށީ ރައްޔިތުން މަންފާއެއް ނުކުރިއަސް ކޮންސަލްޓަންޓުގެ ބިލްތަކަށް ވަނީ ފައިސާ ދެވިފައެވެ. ދެންވެސް ޕްލޭނިންގ މިނިސްޓްރީއިން ބުނަމުންދިޔައީ ކުޅުދުއްފުއްޓަކީ ތަރައްޤީގެ ފޯކަލް ޕޮއިންޓެއްކަމަށާއި، ފަހުން ރަގަޅުވާނެކަމަށެވެ.

ސުނާމީ އާއި ކުޅުދުއްފުށީ ނަރުދަމާ

2004 ގައި ރާއްޖެއަށް ކުރިމަތިވި ސުނާމީއާއި ގުޅިގެން ކުޅުދުއްފުށީގެ ނަރުދަމާ ރަގަޅުކުރުމުގެ ގޮތުން ޕްލޭނިންގ މިނިސްޓްރީއާއި އޭ.ޑީ.ބީ މަސައްކަތްކުރީ، ލޯން އެހީގައި ކުޅުދުއްފުށީގައި ޤާއިމްކޮށް ފޭލްވެފައިވާ މިދެންނެވި ނަރުދަމާ އެކްސްޕޭންޑުކުރުމުގެ ސަކަރާތެއް ޖެހުމަށެވެ. އޭ.ޑީ.ބީ އިން ތަތިޔާނާ ކިޔާ ދޮން އަންހެނަކު ކޮންމެ ހަފުތާ ބަންދަށް ރާއްޖެ އައިސް ޕްލޭނިންގ މިނިސްޓްރީއާއި ގުޅިގެން ޖެހި ސަކަރާތް އަލުން ތަކުރާރު ވިޔަ ނުދިނުމަށް ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީގައި ހަރަކާތްތެރިވަމުންދިޔަ ބައެއް ބޭފުޅުން މިކަމާއި ދެކޮޅަށް އަޑު އުފުލާ، އޭ.ޑީ.ބީއިން ތަކުރާރުކުރަން އުޅުނު ކަންތައްތައް ވަނީ ފޭލްކޮށްލާފައެވެ. އޭރުވެސް ޕްލޭނިންގ މިނިސްޓްރީގައި މިކަމުގައި ހަރަކާތްތެރިވަމުންދިޔައީ ދެމޭ ރަބަރުކަހަލަަ ރަނޑު ސޮރުންތަކެއް ކަމުން މިސޮރުމެން ސުނާމީއަށްފަހުވެސްް މަސައްކަތްކުރީ ހަފުތާ ބަންދަަށް އޭ.ޑީބީއިން ރާއްޖެ އަންނަ މިދެންނެވި ދޮން ތަތިޔާނާ ބުނިގޮތަކަށް، ގުދަށް ތިބެ ލިބެން ހުރި ލާރި ސެޕްޓިކް ޓޭންކާއި ނަޖިސް ގަށާ މެޝިން ފަދަ ސާމާން ގަނެ ތަޅާ ސުންނާފަތި ކޮށްލުމަށެވެ.

އޭ.ޑީ.ބީ ގެ އެހީގައި ނަރުދަމާ ފަރުމާކުރުންް

އޭ.ޑީ.ބީ އާއި ޕްލޭނިންގ މިނިސްޓްރީ އިން ކުޅުދުއްފުށީގައި ތަކުރާރު ކުރަން އުޅުނު ކަންކަމާއި ދެކޮޅަށް ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީގެ ބައެއް ބޭފުޅުން އަޑު އުފުލުމާއި ގުޅިގެން، އޭ.ޑީ.ބީގެ ރާގު ބަދަލުވެ، ކުޅުދުއްފުށީގައި ރަގަޅުފެންވަރުގެ ނަރުދަމާއެއް ޤާއިމް ކުރުމަށް ބޭނުންވާ ޑިޒައިން ތައްޔާރުކުރުމަށް އޭ.ޑީ.ބީއިން އެއްބަސްވިއިރު، ނަރުދަމާ ޤާއިމްކުރުމުގެ މަސައްކަތް (ކުޅުދުއްފުށީގެ މަގުތަކުގައި ނަރުދަމާ ވަޅުލުމުގެ މަސައްކަތް) ދިވެހި ސަރުކާރުން ކުރާނެކަމުގެ ޔަޤީންކަން އޭ.ޑީބީއަށްވަނީ ދެވިފައެވެ. ނަމަވެސް، ނަރުދަމާ ނިޒާމްގެ ޑިޒައިން މަސައްކަތް 2007 ޑިސެމްބަރު ހާތަނުގައި ނިމިފައިވާ އިރު، މިނިޒާމް ކުޅުދުއްފުށީގެ މަގުތަކުގައި ވަޅުލުމަށް ބޭނުންވާ ފައިސާ ލިބޭނެގޮތް ނުވާކަމީ ސުވާލު އުފެދޭކަމެކެވެ.

ގާތްގަނޑަކަށް 5 މިލިއަން ރުފިޔާ ޙަރަދުކުރެވިގެން ފަރުމާކުރެވިފައިވާ ޑިޒައިން ނިމި ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީގެ ޑިޒައިން ކޮންޓްރޯލަރުގެ މޭޒުމަތީގައި މީރުކުރަން ދާދިފަހަކާ ޖެހެންދެން ބޭއްވުމަށްފަހު މިހާރު ވަނީ ޓެންޑާރބޯޑަށް ހުށަހެޅިފައެވެ. ޑިޒައިން ކޮންޓްރޯލަރާއި ކޮންޓްރޯލަރުގެ އެހީތެރިން ދެކޭގޮތުގައި މިބާވަތުގެ ޑޮކިއުމެންޓް ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީއިން ބޭރުކުރީމަ ނަރުދަމާ ވަޅުލެވުނީއެވެ. ނަރުދަމާ ޤާއިމް ކުރުމަށް ކުރަންޖެހޭ ކަންކަން ފުރިހަމަވީއެވެ. (ނުނިމޭ)

ކުދިކުދި އީ.އައި.އޭ (ތިމާވެއްޓަށް އަސަރުކުރާ މިންވަރު އަންގައިދޭ ރިޕޯޓް) ފަޅުތަރޭގައި ހުންނަ ހާހަލަށާއި ރަށްރަށުގެ ގޮނޑުދޮށްތަކަށް ވަކިވަކީން ހެދުމުގެ ބަދަލުގައި ބޮޑު އެއް އީ.އައި.އޭ މުޅި ރާއްޖެއަށް އަމާޒުކޮށް ހެދުން ކިހިނެއްތޯ؟ (އެއްވަނަ ބައި)

*އީ.އައި.އޭއެއްގެ އަގު ރާއްޖޭގެ ބާޒާރުގައި 10،000 އެމެރިކާ ޑޮލަރަށް އުފުލިގެން ދިޔަ އިރު، އީ.އައި.އޭ ހެދުމުގެ މަޤުސަދު މުރާޖާކުރަން ޖެހިފައި

ދެވަނަ ބޮޑު ހަގުރާމައަށްފަހު ކުރިއަރާފައިވާ ޤައުމުތަކުން ހިންގަންފެށި ސިނާޢީ މަސައްކަތްތަކުގެ ސަބަބުން ބިމުގައި ލިބެން ހުރި ޤުދުރަތީ ވަޞީލަތްތައް ނެތިގެން ދާކަމާއި، ބިމުގައި ދިރުން ހުރި ތަކެތީގެ ނަސްލު ނެތިގެންގޮސް އެ ސޮރުމެން އުޅެމުން އަންނަ މާޙައުލަށް ނޭދެވޭ އަސަރު ކުރާކަމުގެ އިތުރުން ތަފާތު ގެއްލުންތަށް ތިމާވެއްޓަށް ފޯރަމުންދާކަން އެގުނު ކަމުގައި ވިޔަސް 1960 އާ ހަމައަށް އައި އިރުވެސް، ތިމާވެށި ހިމާޔަތްކުރަން އެކަށީގެންވާު މަސައްކަތްތަކެއް ކުރެވިފައެއް ނުވެއެވެ.

ދުނިޔެ ހޫނުވުމާއި، އޯޒޯންފަށަލަ ތުނިވަމުންދާކަމުގެ އިޙުސާސްތަށް ކުރެވި، ޖައްވަށް އަރައިގެންދާ ވިހަ ގޭހުގެ ސަބަބުން އޭގެ އަސަރު ފޯރާ ޤައުމުތަކުގެ ރައްޔިތުން ކޮށި އަރަން ފެށި ހިސާބުން، ތިމާވެށި ހިމާޔަތްކުރުމަށް މަސައްކަތް ފެށިއެވެ. މިގޮތުން 1972 ގައި ސްވިޑްންގެ ވެރިރަށް ސްޓޮކްހޯމް ގައި އ.ދ އިން ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ތިމާވެއްޓާއި ބެހޭގޮތުން ބޭވި ކޮންފަރެންސް ވެގެންދިޔައީ، ތިމާވެށި ހިމާޔަތްކުރަން ބައިނަލް އަގުވާމީގޮތުން ކުރަމުން އަންނަ މަސައްކަތްތަކުގެ ފެށުން ކަމުގައެވެ. މިއަދާއި ހަމައަށް އާއިރު، ތަފާތު ގިނަ މިފަދަ ކޮންފަރެންސްތަކާއި މަހާސިންތާތައް ދުނިޔޭގެ ކަންކޮޅުތަކުގައި ވަނީ ބޭއްވިފައެވެ. މިގޮތުން 1992 ގައި ރިއޯ ޑި ޖެނެއިރޯ ގައި އާރތް ސަމިޓް ގެ ނަމުގައި އ.ދ އިން ބޭއްވި ސަމިޓް ފާހަގަކޮށްލަން ޖެހެއެވެ. 800 ސަފުޙާގެ ކަރުދާހެއް ތައްޔާރުކުރެވި (އެގެންޑާ 21) ފައި ވާއިރު، ޤައުމުތަކުގެ ސަރުކާރުން އަޙުމިއްޔަތުކަންް ދޭންޖެހޭ ކަންތައްތަކެއްގެ ގޮތުގައި މައިގަނޑު 27 ކަމެއް ވަނީ ފާހަގަކޮށްފައެވެ. މީގެތެރޭގައި ޤައުމުތަކުގައި ހިންގާ ތަރައްޤީގެ މަޝްރޫޢުތަަށް ހިންގުމުގައި އޭގެ ސަބަބުން ތިމާވެއްޓަށް ކޮށްފާނެ އަސަރު އަންގައިދޭ ރިޕޯޓް ނުވަތަ އީ.އައި.އޭ ހަދަންޖެހޭނެކަމަށް 17 ވަނަ މާއްދާގައި ވަނީ ފާހަގަކޮށްފައެވެ.

އީ.އައި.އޭ ނުވަތަ ތިމާވެއްޓަށް އަސަރުކުރާ މިންވަރު އަންގައިދޭ ރިޕޯޓް ހެދުމުގެ މަސައްކަތް ދިވެހި ރާއްޖޭގައިވެސް މަޑުމަޑުން ކުރަމުންދިޔަކަމުގައި ވިޔަސް، އީ.އައި.އޭގެ ހެދުމުގެ ފޯރި ވައިގައި ހިފާފައިވަނީ ދާދި ފަހުންނެވެ. ރަށްރަށުގެ ނެރު ފުން ކުރުން، ނަރުދަމާ ޤާއިމް ކުރުން، ބަނދަރު ހެދުންފަދަ ކަންކަމަށް އީ.އައި.އޭ ނުވަތަ ތިމާވެއްޓަށް އަސަރުކުރާ މިންވަރު އަންގައިދޭ ރިޕޯޓް، އެކި ގިންތީގެ އެކި ވަރުވަރުގެ އެކި ފެންވަރުގެ ބޭބޭފުޅުން އަންނަނީ ހަދަމުންނެވެ. ނަމަވެސް ރާއްޖޭގެ ތަރައްޤީގެ މަޝްރޫޢުތަކަށް ހަދަމުންދާ އެކި ވަރުވަރުގެ އެކި ފެންވަރުގެ އީ.އައި.އޭ ރިޕޯޓްތަކުގައި ބުނާ އެއްޗަކާއި އެ މަޝްރޫޢުއެއް ހިންގާ އިރު އެ ބަލާ ބަޔަކު ތިބޭ ބާއޭ މިއީ ހިތަށް އަރާސުވާލެކެވެ. އީ.އައި.އޭގެ މަސައްކަތް ކުރައްވާ ބޭބޭފުޅުން އީ.އައި.އޭއެއް ހެދުމަށްފަހު، އެއިން އަތްދޮވެލާ އެ ޙަވާލުކުރަންވާ ފަރާތްތަކަށް ޙަވާލުކުރުމުން އޭގައި ލިޔެފައި އޮތް އެއްޗަކާ ދޭތެރޭ ވިސްނާބަޔަކު އުޅޭބާއޭވެސް ހިތަށް އަރައެވެ. ތެދެކެވެ. ރާއްޖޭގެ އިމްގެ ތެރޭގައި އެއްވެސް ބާވަތެއްގެ މަޝްރޫޢެއް، ހިންގުމުގެ ކުރީން އީ.އައި.އޭ ނުވަތަ ތިމާވެއްޓަށް އަސަރުކުރާ މިންވަރު އަންގައިދޭ ރިޕޯޓް ހަދަން ޖެހޭކަމަށް ޤަވާޢިދު ބުނެއެވެ. ޤާނޫނު ވަނީ ހަދާފައެވެ.

ރާއްޖޭގައި ހިންގޭ، މަޝްރޫޢުތަކުގެެ މުޅި ޖުމްލަ ބަޖެޓްގެ ގާތްގަނޑަކަށް 10 ނުވަތަ 15 އިންސައްތަ ކަނޑަ އަޅަނީ ކޮންސަލްޓަންސީ ނުވަތަ މަޝްރޫޢަށް ފަންނީ ލަފަޔާއި އިރުޝާދު ދިނުންކަމަށް ވާއިރު އީ.އައި.އޭ ނުވަތަ ތިމާވެއްޓަށް އަސަރު ކުރާ މިންވަރު އަންގައިދޭ ރިޕޯޓްގެ އަގު ރާއްޖޭގެ ބާޒާރުގައި 10،000 މެރިކާ ޑޮލަރަށް މިވަނީ މަތިވެފައެވެ. ފަހަރުގައި މިއީވެސް މިކަން ކުރުމަށް ކުޑައަގަކަށް ވެދާނެއެވެ. އީ.އައި.އޭ ތަކުގައި މަސައްކަތް ކުރައްވާ ބައެއް ބޭފުޅުން ވިދާޅުވާގޮތުން، އީ.އައި.އޭއެއް ހެދުމަށް އަގު އުފުލިގެން ދަނީ، ދުނިޔޭގެ ބާޒާރުގައި ތެލާއި ކާބޯތަކެތީގެ އަގު އުފުލިގެންދިއުމުގެ އިތުރުންް، އެކަމަށް ކުރާ ތަޙުލީލުތަކުގެ އަގު އުފުލިގެން ދިއުމާއި ގުޅިގެންނެވެ. ދަތުރު ފަތުރުގެ ޚަރަދު އުފުލިގެން ދިއުމާއި ގުޅިގެންނެވެ. ފެނުގައި އެކުލެވޭ ތަޢައްޔަރީ އެންމެ މާއްދާއެއް ޓެސްޓުކޮށްލުމަށް 500 ރުފިޔާ ޚަރަދުކުރަން ޖެހިފައިވާއިރު، ދަތުރުފަތުރުގެ ޚަރަދު މިވަނީ އިންތިހާއަށް އުފުލިފައެވެ. ރާއްޖޭގެ ބާޒާރުގައި އީ.އައި.އޭގެ މަސައްކަތް ދިވެހި ކުންފުނިތަކުން ކުރަމުން އަންނައިރު ބަންގްލާދޭޝް، ސްރީލަންކާ، އިންޑިއާ، އަދި ކުވޭތުގެ ކުންފުނިތަކުންވެސް ވާދަވެރި މާޙައުލެއްގައި ރާއްޖޭގައި މިކަން ކުރަމުން އަންނައިރު އަގަށް ބަދަލު އައުމަކީވެސް އެކަށީގެންވާކަމެކެވެ.

އެތައްހާސް ޑޮލަރު މިކަމަށް ޚަރަދުކުރެވި ހަދަމުންދާ މި ދެންނެވި އީ.އައި.އޭ ތަކުގައި އެވިދާޅުވާ ތިމާވެއްޓަށް އަސަރުކުރާނެ މިންވަރު ނުވަތަ ހިިންގޭޭ މަޝްރޫޢުތަކުގެ ސަބަބުން އެ މާޙައުލަށް ނުވަތަ އެތަނެއްގައި ހުރި ދިރޭތަކެތީގެ ނަސްލަށް ކޮށްފާނެ އެދެވޭ އަސަރާއި ނޭދެވޭ އަސަރަކީ ކޮބައިކަން ޢިލްމީގޮތުންް ބުނެދެވިފައި ވޭބާއޭވެސް ހިތައް އަރައެވެ. އެތަނެއްގައި ހުރި ޤުދުރަތީ ވަޞީލަތް ތައް ދެމިހުރުން ނުވަތަ ނެތި ދިއުމާއި ދޭތެރޭ ވާކާލާތު ކުރެވި، މިކަންކަމަށް ރިޢާޔަށްކޮށް ރައްކާތެރި ފިޔަވަޅު އެޅުމަށް ކިހާވަރެއްގެ ލަފަޔާއި އިރުޝާދު މި ދެންނެވި އީ.އައި.އޭ ތަކުގައި ބުނެދީފައި ހުރޭބާއޭވެސް ހިތަށް އަރައެވެ.

ރާއްޖެއަށް ކުރިމަތިވި ސުނާމީއާއި ގުޅިގެން އީ.އައި.އޭގެ މޫސުމެއް ރާއްޖެއަށްވެސް މިވަނީ އައިސްފައެވެ. އީ. އައި.އޭގެ ޤަވާޢިދުތަށް ކަރުދާހުގައި މިވަނީ ވަރަށް ވަރުގަދައަށް ލިޔެވިފައެވެ. އީ.އައި.އޭއެއް ނަހަދާ ފެންވަޅެއްވެސް ބެހެއްޓޭވަރެއް ނުވެއެވެ. ގޭގެ ފުރާޅު މައްޗަށް ވެއްޓިފަ އޮންނަ ރުއް ކަނޑާ ވައްޓާލަންވެސް މިވަނީ އީ.އައި.އޭ ހަދަން ޖެހިފައެވެެ. ބޮޑު ކަންނެއްޏެއް ގޮނޑުދޮށުގައި ފަޅާލަން ޖެހުނަސް މިވަނީ އީ.އައި.އޭ ހަދަން ޖެހިފައެވެެ. ޤަވާޢިދު ބުނާގޮތުން މަޝްރޫޢުގެ ކުޑަބޮޑުމިނަށް ބަލައި އެ މަޝްރޫޢަށް ޢަމަލީ ސިފަ ގެނައުމުގެ ކުރީން އެއަށް އީ.އައި.އޭ ނުވަތަ ތިމާވެއްޓަށް އަސަރުކުރާ މިންވަރު އަންގައިދޭ ރިޕޯޓް ހަދަން ޖަހެއެވެ. ޤަވާޢިދުގައި އެގޮތަށް ލިޔެފައި އޮތީތީ އެކަން އެބަ ކުރެއެވެ.

ރަށްރަށުގައި ހިންގާ ތަފާތު ތަރައްޤީގެ މަޝްރޫޢުތަކަށް އެކި ވަރުވަރުގެ އީ.އައި.އޭ އަންނަނީ ހެދަމުންނެވެ. ކޮންސްޓްރަކްޝަން ކުންފުނިތަކުގެ އިތުރުން ވަޑާންކުރާ މީހުންނާއި ރާނާ މީހުންވެސް އަންނަނީ އީ.އައި.އޭ ހަދަމުންނެވެ. އީ.އައި.އޭ ހެދުމުގެ ޢީދެއް އައިސްގެން އުޅޭ އިރު، އީ އައި އޭ ދިރާސާކުރުމަށް، މުސާރައިގެ އިތުރުން ޖީބަށް އެއްޗެއް ވަންނަގޮތަށްް މިވަނީ ކޮމެޓީތައް ހެދިފައެވެ. މީސް މީހުން އައްޔަން ކުރެވިފައެވެ.

ދާދިފަހުން، ރާއްޖޭގެ ރަށެއްގައި ނަރުދަމާ ޤާއިމްކުރުމުގެ ގޮތުން ހަދާފައިވާ އީ.އައި.އޭ ނުވަތަ ނަރުދަމާގެ ސަބަބުން އެރަށުގެ ތިމާވެއްޓަށް އަސަރުކޮށްފާނެ މިންވަރު އަންގައިދިނުމަށް ތައްޔާރުކޮށްފައިވާ ރިޕޯޓަކަށް ބަލާލީމެވެ. ރިޕޯޓް ބޯވެފައި ބަރުދަނުނައި ގާތްގަނޑަކަށް 2 ކިލޯޯ ހުންނާނެކަމަށް ލަފާ ކުރެވެއެވެ. ރިޕޯޓްގެ ގަނޑުތައް ގިނަ ވެފައި ޗާޓްތަށް ގިނައެވެ. ރަށުގެ އެކި ދިމަދިމާލުން ނަގާފައި ހުރި ފޮޓޯތަށް ގިނައެވެ. ބާލާލަން ރީއްޗެވެ. ދައްކަން މިއުޅޭ ވާހަކައަކީ، ރިޕޯޓް ބައިންޑް ކުރެވިފައި ހުރިގޮތުގެ ވާހަކައެއް ނޫނެވެ. ރިޕޯޓް ޕްރިންޓްކުރެވިފައި އޮތީ ލޭޒާއިންތޯ ނޫނީ ބަބުލް ޖެޓް ޕްރިންޓަރަކުންތޯ އެއްް ނޫނެވެ. ރިޕޯޓްގައި ލިޔެފައި ހުރިއެއްޗެއްގެ ވާހަކައެވެ.

ރިޕޯޓުގެ ބޭރުގަނޑު ބާލާލުމަށްފަހު އެތެރޭގެ ސަފުޙާތަކަށް ބަލާލިއިރު، އަޅައިގަތް ތަންކޮޅަކީ، އެރިޕޯޓް ހަދަން ލިބުނު ވަގުތު ކުޑަކަމުން، އެ ރިޕޯޓަކީ ރަށުގެ މުސްކުޅިންނާއި ކަމު ވޮށިގެންވާ މީހުންގެ އަލީގައި ތައްޔާރުކުރި ރިޕޯޓެއްކަމެވެ. ވަގުތުނެތިގެން، އެފަދަ އެހެން ޕްރޮޖެކްޓްތަކަށް ނަޒަރު ހިންގުމަށްފަހު ތައްޔާރުކުރި ރިޕޯޓެއްކަމެވެ. އެ ރިޕޯޓަކީ، އެ ހުށަހަޅަން ޖެހޭ ސުންގަޑި ހަމަވާތީ، އެފަދަ އެހެން ރިޕޯޓުތަކުގައި ހުރި ތަފާސް ހިސާބުތަށް ބޭނުންކޮށްގެން ތައްޔާރު ކުރި ރިޕޯޓެއްކަމެވެ. މައްސަލައެއް ނެތެއް ނޫންތޯއެވެ. މިދެންނެވި އީ.އައި.އޭވެސް ސުންގަޑި ހަމަވުުގެ ކުރީން ވަނީ ނިމިފައެވެ. ނަރުދަމާވެސް ވަނީ އަޅަންފަށާފައެވެ.

އީ.އައި.އޭ ނުވަތަ ތިމާވެއްޓަށް އަސަރު ކުރާ މިންވަރު އަންގައިދޭ ރިޕޯޓްގެ ޙާލަތު ހުރިގޮތަކީ މިއީކަމަށްވާއިރު، މަޝްރޫޢުތަކަށް ވަކިވަކީން އީ.އައި.އޭ ހެދުމުގެ ބަދަލުގައި މުޅި ރާއްޖެއަށް އަމާޒުކުރެވިގެން ބޮޑު އެއް އީ.އައި.އޭ ހަދަން ނުވޭތޯއެވެ.