އޭރުގެ ކޮރަޕްޓް ވެރިން ރައްޔިތުންގެ ސަރުކާރުގައި ކޮންސަލްޓަންޓުންގެ ގޮތުގައި

ވެރިކަން ނިމެން ހަފުތާއަކަށް ކުޑަވެފައި ވަނިކޮށް އޭރުގެ އެކި ވަރުވަރުގެ ރައްލާޖެހި ވެރީންވަނީ ބޯ އަތްފޯރާފަށަށް ތިރިކޮށް ބޮލުގެ ބޭނުން ހިފާފަވެ. އޭގެތެރެއިން ބައެއް ވެރީންނަކީ ނައިބު ފެންވަރުގެ ވެރީންނެވެ. އަނެއް ބައި ވެރިންނަކީ ދަށުފަލިޖަހަން ތިބި އޮފީސް ކޮއްޕާ ވެރީންނެވެ. މި ފަހަރުގެ މި ޢަދަދުގައި މި ބަލާލަނީ، އޭރުގެ ވެރީންތަކުގެ ތެރެއިން ފެނާއި ނަރުދަމާ ކަންކަމުގައި ޙަރަކާތްތެރިވި ނައިބުފެންވަރުގެ ބޯ ހުދު ޑީ ވަޒީރެއްގެ މައްޗަށެވެ.

ދުވަސްވަރަކީ، މެދު އިރުމަތީގައި ޖަމަލު ގުއި ނައްތާލުމުގެ ނިޒާމް ފަރުމާކުރުމުގެ މަސައްކަތުގެ ތަޖުރިބާ ހުރި ކުންފުނިތައް، ސުނާމީއާއި ގުޅިގެން އިންޑިއާ ކަނޑުގެ ކުދި ޖަޒީރާ ގައުމުތަކުގައި ނަރުދަމާ ހޮޅިއެޅުމުގެ މަޝްރޫޢުތަކަށް ކުރިމަތި ލަމުން ދިޔަ ދުވަސްވަރެވެ. ކުވޭތު، ސަޢުދީ އެރޭބިއާ އަދި މިސްރު ފަދަ ގައުމުތަކުން އެކި ވަރުވަރުގެ މެޓާ އާއި ޓްރީޓް ހިފައިގެން އަންނަމުން ދިޔަ ދުވަސްވަރެވެ. މި ބްލޮގުގެ ޚާއްޝަ މުރާސިލު މަޢުލޫމާތު ދޭ ގޮތުގައި، އެންމެ ވަރުގަދަ ސްވީޓާއި ޓްރީޓް ރާއްޖެ އެތެރެކޮށް ފައިހަރުލި ކުންފުންޏަކީ އަލް ހަބްޝީ ކިޔާ ކުވޭތުގެ ކުންފުންޏެކެވެ.

މަޢުލޫމާތު ލިބޭގޮތުގައި، ކަނޑުފެތިގެން ދިޔަ ޒަމާންވީ ޚުދުމުޙުތާރު ސަރުކާރުގައި ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީގައި އޭރު ހުންނެވި ބޯހުދު ހިޔަޅު ޑީ ވަޒީރު، ރަށްރަށުގެ ނަރުދަމާ މަޝްރޫޢުތައް ވިލަރެސް ކުރުމަށް ބޭއްވެމުން ދިޔަ ކޮންމެ މީޓިންގ އެއް ނިންމުމަށްފަހު އެއާ ވިދިގެން އިތުރު ސީކްރެޓް މީޓިންގ އެއް ބާއްވައެވެ. މި މީޓިންގ އަކީ، ސަރުކާރު ކަނޑު ފެތިއްޖެ ޙާލަތެއްގައި މިދެންނެވި ޑީ ވަޒީރަށް ކަނޑައަޅާ ބައިގެ މަޝަވަރާއެވެ. ދޭން އެއްބަސްވާ ބުދުޖެހި ޑޮލަރ ނިސްބަތުގެ ބަހުސެވެ.

ސަރުކާރު މިވަނީ ބަދަލުވަފައެވެ، ބޯހުދު ޑީ ވަޒީރު މިއަދު މިވަނީ އަތް ފޯރާފަށަށް ބޯތިރިކޮށް ބޮލުގެ ބޭނުން ހިފާފައެވެ. މި އަދު މިދެންނެވި ވަޒީރަކީ މެދު އިރުމަތީގެ ކުންފުނިތަކުން ރާއްޖެއަށް ކަނޑައަޅާފައި ހުރި ނަރުދަމާ އެމްބެސެޓަރެވެ. ނަރުދަމާ ނިޒާމްތަކުގެ މައި ހޮޅިއެވެ.

އޭރުގެ ކޮރަޕްޓް ވެރީން މިއަދު މިވަނީ ތޮފި ބަދަލުކޮށް ކޮންސަލްޓަންޓުންނަށް ބަދަލުވެފައެވެ. މެނޭޖަރުންނަށް ވެފައެވެ.

އުވިދިޔަ ސަރުކާރު ހިންގި ދުވަސްވަރު ރާއްޖޭގެ ފެނާއި ނަރުދަަމާ ސެކްޓަރގެ މައިހޮޅިތަކުގައި ޖަހާފައިހުރި ސަރުބި އަދިވެސް ފިލައިގެނެއް ނުދޭ. (ފުރަތަމަ ބައި)

*ސަރުބި ފިލުވާލެވޭނީ ސަރުބި އުފެދޭ ބާވަތްތައް މައިހޮޅިތެރެއަށް ނުދާގޮތަކަށް ފެނާއި ނަރުދަމާގެ މުވައްސަސާ ހެޔުވެރިކަމުގެ ދަށުން ރާވާލުމާއެކު، ސަރުބި އުފެދުމަށް މެދުވެރިވާ މާއްދާތައް ނައްތާލެވިގެން.

ރައްކާތެރި ސާފު ބޯފެން ލިބިދިނުމާއެކު ރަށްރަށުގައި އުފެދޭ ނަޖިހާއި ނަޖިސްފެން ރައްކާތެރި ގޮތުގައި ނައްތާލެވޭނެގޮތް، 30 އަހަރުގެ ދިގު ވެރިކަން ނިމިގެން ދިޔައިރު ރައްޔިތުންގެ %80 އިންސައްތަ މީހުނަށް ހޯދައި ނުދެވުނު އިރު އަލަށް ޙަވާލުވި ސަރުކާރަށް އެކަން ކުރެވޭނެ މުގުވެސް މިވަނީ ކޮށާނުލެވިއެވެ.

ހިތާމައަކީ، 30 އަހަރުގެ ދިގު ވެރިކަމެއް ނިމި، ރައްޔިތުންގެ ވެރިކަމަކަށް އަތުކުރިއޮޅާލުމާއެކު ހެޔުވެރިކަމެއް ހިންގަން ކަންކަން ރާވަމުން ނަޝީދުގެ ސަރުކާރުން ވަޑައިގަންނަވާއިރު، ރަށްރަށުގެ ތަރައްޤީއަށް މަސައްކަތް ކުރާ، ސަރުކާރުގެ މުވައްސަސާތަކަށް ހަރުދަނާ ބޭބޭފުޅުން އިސް ނުކުރައްވާކަމެވެ. ޚުދުމުޙުތާރުވެރިކަމެއް ނަގަހައްޓަން މަރުފަލިޖަހަމުން ދިޔަ އެތައްބައެއް ނަޝީދުގެ ސަރުކާރުގައި ފަންނީ ޚިދުމަތް ފޯރުކޮށްދޭ އެތައް މުވައްސަސާއެއްގައި އަދިވެސް ތިބިކަމެވެ. އޭރުވެސް ސަރުކާރުގައިތިބި ރައްލާޖެހި ބޭ ކަނބަލުންނާއި ބޭކަލުން ތިބިކަމެވެ. ކަމުގެ ޢިލްމާއި ހިލްމު ލިބިފައިވާ މީހުން ކަންކަމަށް އިސްނުކުރާކަމެވެ. މިގޮތުން، ރާއްޖޭގެ ފެނާއި ނަރުދަމާގެ ދާއިރާ ފާހަނގަކޮށްލަމެވެ.

ބޯފެނާއި ނަރުދަމާ މިދާއިރާއަކީ، އެންމެ ބޮޑަށް އޭރުވެސް ވަޅުޖެހިފައިވާ އެއްދާއިރާއެވެ. ވަޅުޖެހުނީއެއް ނޫނެވެ. ބަޔަކު ވަޅުޖައްސާލީއެވެ. ރާއްޖޭގެ ބޯފެނާއި ނަރުދަމާ މިހާބޮޑަށް ވަޅުޖެހިގެން ދިއުމަށް މެދުވެރިވި ސަބަބެއްކަމަށް ގިނަ ބަޔަކު އިއްތިފާގު ވަނީ، ބޯފެނާއި ނަރުދަމާ ދާއިރާ ހިންގުމަށް ހަރުދަނާ ވެރިއަކު ފަހުގެ ތާރީޚުތަކުގައި އިސްނުކުރިކަމެވެ. މި ދާއިރާއިން މީހުން ބިނާ ކޮށްފައި ނެތުމެވެ. މިދާއިރާއަށް ސަރުކާރުން އިސްކަމެއް ނުދިންކަމެވެ. ކަންކަން ހުރިގޮތަކީ މިއީކަމަށް ވީއިރު، ފަހުގެ ތާރީޚުތަކުގައި މިދާއިރާގައި ނުފޫޒުގަދަ އަންހެން ބޭކަނބަލެއްގެ ހަން ފެތުރިގެން ދިޔަ ދިއުން މިދާއިރާ އިތުރަށް ވަޅުޖެހިގެން ދިއުމަށް މެދުވެރި ސަބަބެއްކަމަށް އެދާއިރާގައި މަސައްކަތްކުރި އެތައްބައެއް އިއްތިފާގުވެއެވެ. ފަހުގެ ތާރީޚެއްކަމަށް މި ފާހަގަ ކޮށްލަނީ ވޭތުވެދިޔަ 10 ވަރަކަށް އަހަރެވެ.

މިދެންނެވި އަންހެން ބޭކަނބަލެއްގެ ބަލާވެރިކަމާހުރެ، އެދާއިރާގައި މަސައްކަތް ކުރަމުން ދިޔަ ފަންނީ އެތައްބައެއް ދާއިރާ ދޫކޮށް ދިޔަކަމީ، ފެނާއި ނަރުދަމާ ދާއިރާ އިތުރަށް ބަލިކަށިވެ ހީނަރުވެގެން ދިއުމަށް މެދުވެރިވި މައިގަނޑު އެއްސަބަބެވެ. ޑރ. ޢަބްދުލް އަޒީޒުގެ އަނބިގޮއި ޝަހީދާ އާދަމް އިބްރާހީމްގެ ހަން ފެނާއި ނަރުދަމާ އަށް މިހާބޮޑަށް ފެތުރި، ޝަހީދާގެ ބަލާވެރިކަން އިންތިހާއަށް ދިޔައިރު އެކަނބުލޭގެ ލުހެލާނެ ހިތްވަރު ވަޒީރުންކިބައިގައި ނެތްކަމީ ސުވާލު އުފެދިގެން ދިޔަކަމެކެވެ.

ފާއިތުވި 10 ވަރަކަށް އަހަރުތެރޭ، އެންމެ ފާހަނގަކޮށްލެވެނީ ސުނާމީ ކާރިސާއާއި ގުޅިގެން ރާއްޖޭގެ ފެނާއި ނަރުދަމާއަށް ހިލޭއެހީދޭ ޖަމާޢައްތަކުންނާއި އެކުވެރި ދަޢުލަތްތަކުން ފޯރުކޮށްދިން އެހީތަކަށް ސަރުކާރުން ޢަމަލުކުރަމުން ދިޔަގޮތެވެ. ރަށްރަށުގެ ބޯފެނާއި ފެނާއި ނަރުދަމާ ހަރުދަނާ ކުރުމަށް ލިބުނު ގިނަ އެހީ ބޭނުންކުރަމުން ދިޔައީ އުވިދިޔަ 30 އަހަރުގެ ދިގުވެރިކަން ދެމެހެއްޓޭތޯއެވެ.

ލިބިހުރި ބާރާއެކު ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީގެ ފެނާއި ނަރުދަމާ ސެކްޝަން ޝަހީދާ އިސްވެހުރެ ހިންގުމުގެ ނަތީޖާއަކަށްވެގެން ދިޔައީ، އޭރުގެ ނަރުދަމާ ވަޒީރު ބޮލަ ރަށްރަށުގެ ރައްޔިތުން ސިގިރޭޓް ނިއްވުމެވެ. ބޮލަށް ސިގިރޭޓް ކަނިކެނޑުމެވެ. ދުރުމުސްތަޤުބަލަށް އަމާޒުކުރެވިގެން ބޯފެނާއި ނަރުދަމާ ނިޒާމް އެއްވެސް ރަށެއްގައި ޤާއިމް ވެފައި ނެތްކަމެވެ. ހޯދައި ދެވުނު ބޯފެނުގެ ސަލާމަތާއި ރައްކާތެރިކަން ފެންނާން ނެތްކަމެވެ.

ބޯފެނާއި ނަރުދަމާގެ ކަންކަން ވިލަރެސް ކުރުމަށް، ހުންނެވި މިދެންނެވި ޝަހީދާއަކި، މިދާއިރާއަށް ކުފޫ ހަމަވާ މީހެއް ނޫންކަމުން، ރާއްޖޭގެ ފެނާއި ނަރުދަމާ އަށް ލިބެންހުރި އެތަކެއް އެހީއެއް ނުލިބި ދިޔަކަމީ، މިއަދު ޝަހީދާވެސް ލަދުގަންނަންޖެހޭނެކަމެކެވެ.

ލޯނާއި ހިލޭ އެހީގައި ރަށްރަށުގައި ޤާއިމްކުރުމަށް ފަރުމާކުރެވޭ ނަރުދަމާ ނިޒާމްތަކާއި ބެހޭ ކުރެހުންތަކާއި އެހެނިހެން ރިޕޯޓް ޝަހީދާގެ ކޮޓަރީގައި ކާށި ފީންޏެއްހެން ހުރި އިރު، މިއިން އެއްވެސް އެއްޗަކަށް ޢަމަލީ ސިފައެއް ނާދެއެވެ. އެނގޭހާވެސް ކަމަކީ، އިގިރޭސިވިލާތުގެ ހަށިހެޔު ފިރިހެން ބޭފުޅުން ރާއްޖެ ގެންނަވައިގެން، ބިމުގެ ފެން ތަޙުލީލުކުރުމެވެ. ފެންވަޅު ވަޅުން ފެންޓެސްޓުކުރުމެވެ. ބިމުގެ ފެންފަށަލައިގެ މޮޑެލް ކުރެހުމެވެ.

ނަރުދަމާ ނިޒާމެއް ފަރުމާކުރުމާއި ބެހޭ ބައްދަލުވުމެއް ބޭއްވިއަސް ޝަހީދާއަށް ބުނެލަން އެގޭހާވެސް އެއްޗަކީ " ގްރައުންޑް ވޯޓަރ ޓެސްޓް" މި ޢިބާރާތެވެ. ނަރުދަމާ އަކީ ކޯޗެއްކަމާއި، ނަރުދަމާ ނިޒާމްގައި ހިމެނޭ މުހިންމު ބައިތަކަކީ ކޮބައިކަމާއި، ދެމެހެއްޓެނިވި ނަރުދަމާ ނިޒާމެއް ރަށެއްގައި ޤާއިމް ކުރުމުން ރައްޔިތުންނަށް އެއިން ލިބޭނެ މަންފާއަކީ ކޮބައިކަމާއި، ދުރުމުސްތަޤުބަލަށް އަމާޒުކުރެވި ރަށާއި އެކަށޭނެ ނަރުދަމާއެއް ޤާއިމްކުރުމަށް މަޝްވަރާކުރުން ފަދަ ކަންކަމަށް އަނގަވެސް ހުޅުވާލަން ނޭގޭއިރު، ރީތިބަހުން މީހުނާއި މުޙާޠަބުކޮށް ވާހަކަދައްކަންވެސް ނޭގެނީއެވެ. ދިވެހިބަހުން ސިޓީއެއް އަމިއްލައަށް އިބާރާތްކޮށް ޓައިޕްކޮށްލަން ނޭގޭތާ، ކައިރީގައި ގެންގުޅޭ ކުދީންލައްވާ މިފަދަކަމެއް ކުރުވަންވެސް ނޭގެއެވެ.

ވީއިރު، މިވަރުގެ ބޭކަނބަލެއް، މުޙައްމަދު ނަޝީދުގެ ސަރުކާރުގައިވެސް ނަރުދަމާ އާއި ފެނުގެ ޑީން އަކަށް ހައްދަވައިގެން، ނުވިތާކަށް ރަސްމީ ދަތުރުތަކުގައި ރާއްޖެއިން ބޭރަށްވެސް ގެންދާކަމީ ސުވާލު އުފެދޭކަމެކެވެ. ރާއްޖޭގެ ބޯފެނާއި ނަރުދަމާގެ ކަންކަން ރަގަޅުކުރުމަށް ސަރުކާރުން ބޭނުންފުޅު ކަމުގައި ވަނީނަމަ، މިހާރުން މިހާރަށްވެސް ޝަހީދާ އާދަމް އިބްރާހީމް އެދާއިރާއިން ބޭރުކޮށް ، އެކަމުގެ ފަންނީ ޢިލްމު ލިބިފައި ހުރި ޤާބިލު މީހަކު އެ މަޤާމަށް އިސްކުރުމަށް މިހާރުގެ ސަރުކާރަށް ގޮވާލަމެވެ. (ނުނިމޭ)

ފެނުގެ ސިޔާސަތު

ވެރިކަމުގައި 30 އަހަރުނިމި އާދައުރަކަށް ފައި ނެގިއިރުވެސް ރަށްރަށުގައި ދިރިއުޅޭ ރައްޔިތުންނަށް ރައްކާތެރި ސާފު ބޯފެން ފޯރުކޮށް ދިނުމުގެ ސިޔާސަތަކީ، ފުރާޅުސާފުކުރަން އަތަށް ހެޔުވަރުގެ އިލޮށި ފައްޗާއި ކަޅުހަންކޮޅެއް.

* ޞިއްޙީގޮތުން ރައްކާތެރި ސާފު ބޯފެން ލިބިދިނުމަކީ، އިންސާނީ ޙައްގެއްކަމަށްް ވީހިނދު، ރައްރަށުގައި ދިރިއުޅޭ ރައްޔިތުން ބުއިމަށް ބޭނުންކުރާ ބޯފެނުގެ ސަލާމަތާއި ރައްކާތެރިކަމަށް އެއްވެސް ފިޔަވަޅެއް ނާޅާ.

ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީ ހިންގުމާއި ކުރީން ޙަވާލުވެ އިން އޮނަރަބަލް އަޑު ބަރޭ އެތަން ދޫކޮށް ދިޔައިރު، ދިޔައީ ތަން ސުންނާފަތިކޮށް މުޑުދާރުކޮށްފައެވެ. އެހެލާފައިތިބި ކަތީބުންނާއި އަތޮޅުވެރީން ރަށްރަށުން ގެނެސް ތަން ގަޑަބަޑަ ކޮށްލާފައެވެ. އަދިވެސް ކަތީބުންނާއި އަތޮޅުވެރީންގެ ބަލާވެރިކަން ބަލިމަޑުކަމެއްގެ ސިފައިގައި މިވަނީ މިނިސްޓްރީތެރޭގައި ފެތުރިފައެވެ.

އަޑުބަރޭއަށްފަހު ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީއަށް މިފަހަރު މި ލައްވާލީ ފަތުރުވެރިކަމުގެ ދާއިރާއިން ޢިލްމު ލިބިފައިވާ ބޭފުޅެކެވެ. މައްސަލައެއް ނެތެއްނޫންތޯއެވެ. އަޑުބަރޭ އަކީ ސިންގަޅައިންގެ ތެރޭގައި އެމްބަސީ ހިންގުމުގެ ތަޖުރިބާ ލިބިފައި ހުރި މީހެކެވެ. އަޑުބަރޭ ހުރިއިރުވެސް، މިނިސްޓްރީ ހިންގަމުން ދިޔައީ މިނިސްޓްރީތެރޭގައި ތަންތަނުން އެހެލާފައި ތިބި މިދެންނެވި ކަތީބުންނާއި، އަތޮޅުވެރީންގެ އިތުރުން ފެންވަޅުތަކުގެ ޕީއެޗް ބެލުމުގެ ކުޅަދާނަކަން ލިބިފައިތިބި ބައި ގަނޑެއްގެ ނުފޫޒުގައެވެ. ބްރޭންޑު ނިއު މައުސޫމް ބޭފުޅަކު ވަޒީރަކަށް އިސްކުރިއަސް އެ ވަޒީރަކު ޖެހޭނީ މަރުފަލި ޖަހާށެވެ. ވަޒީރުކިބައިގައި ހަރުދަނާކަމެއް ނެތީވިއްޔާ، އެހެލާފައި ތިބި މިބާވަތުގެ މަސްހުނިގަނޑެއްގެތެރޭގައި ނަރުދަމާގެ ހޮޅި ހައްތަހާ ވާނީ ހިމައެވެ.

ވެރިކަމުގައި 30 އަހަރު ނިމި އާ ދައުރަކަށް ވާދަވެރި މާޙައުލެއްގައި ފައި ނެގި އިރު، ރަށްރަށުގެ ފެންފަށަލަ މިވަނީ ނަޖިހުން ތަޢައްޔަރުވެ، ބޯން ޖެހިފައިވާ ވާރޭފެންފޮދު ބުޅަލާއި މީދަލުގެ ނަޖިހުން ތަޢައްޔަރުވެފައެވެ. ރައްޔިތުންނަށް ހޯދައިދެވުނު ބޯފެނުގެ ރައްކާތެރިކަމެއް ނެތެވެ. ބޯފެނަކީ ފޯރުކޮށްދޭންޖެހޭ އަސާސީ ވަސީލަތަކަށް ވީހިނދު، ރަށްރަށުގައި ދިރިއުޅޭ ރައްޔިތުންނަށް ދެމެހެއްޓެނިވި ގޮތެއްގައި ބޯފެން ފޯރުކޮށްދިނުމަށް ކުރިމަސައްކަތެއް ނެތެވެ.

މާލޭގައި ދިރިއުޅޭ ރައްޔިތުން ބުއިމަށް ލޮނުފެންް މީރުފެނަށް ބަދަލުކޮށް ގޭގެއަށް ފޯރުކޮށްދެމުން އަންނައިރު ރަށްރަށުގެ ރައްޔިތުން ބޯންޖެހެނީ ފުރާޅު ދޮވެވިގެން ކަޅުހަމަށް ނަގާ ވާރޭފެންކަމަށް މިވަނީ ސިޔާސަތު ކަނޑައަޅާފައެވެ. އެ ފެނުގައި ޖަރާސީމު ހުރިތޯ ބަލާކަށް ބޭނުމެއް ނުވެއެވެ. ޖައްވުގައި ހުރެދާނެ ވިހަ މާއްދާއެއް އެފެނުގައި ހުރެދާނެކަމަށް ތަޙުލީލުކޮށްލާކަށް ބޭނުމެއް ނުވެއެވެ. ކަޅުހަމުގައި ގިނަދުވަހު ފެން ރައްކާކުރުމުން ފެނަށް އައިސްދާނެ ބަދަލަކީ ކޮބައިތޯ ބަލާކަށް ބޭނުމެއް ނުވެއެވެ. މާލެ ފިޔަވާ، އެހެން ރަށެއްގައި ލޮނުފެން މީރުފެނަށް ބަދަލުކޮށް ގޭގެއަށް ފެން ފޯރުކޮށް ދޭން ވެއްޖެއްޔާ، މި ބޭގެ އިސްލާހީ އެޖެންޑާގައި އޮންނަނީ އެކަމަކީ ހިންގޭނެ ވަރުގެ ކަމެއް ނޫންކަމެވެ. ހިންގާ ބެލެހެއްޓުމަށް ޚަރަދުބޮޑުކަމެއްކަމަށެވެ. ރައްޔިތުން އެ ހަލާކުކޮށްލަފާނެކަމަށެވެ.

ވ. ރަކީދޫ، ކ. ގުޅި ފަދަ ކުޑަ އާބާދިން ފެށިގެން އައްޑު އަތޮޅު ހިތަދޫ، ގދ. ތިނަދޫ، ހދ. ކުޅުދުއްފުށި ފަދަ ބޮޑެތި އާބާދީތަކުގެ ޙާލަތަކީވެސް މިއީއެވެ. ދެމެހެއްޓެނިވި ނިޒާމެއްގެ ދަށުން، ޞިއްޙީގޮތުން ރައްކާތެރި ސާފު ބޯފެން ލިބޭނެ އެއްވެސް ގޮތެއް ނެތެވެ. ފެނުގެ ސިޔާސަތަކީ، ފުރާޅު ސާފުކުރުމަށް އަތަށް ހެޔުވަރުގެ އިލޮށި ފައްޗެއް ކޮންމެ ގެއެއްގައި އޮންނަން ޖެހޭނެކަމަށާއި، ކަޅުހަމެއް ހުންނަންޖެހޭނެކަމަށެވެ.

ނަރުދަމާ މިބަސް އަނގައިން ބޭރުވާން ފެށީވެސް، ބޮޑުރާޅާއި ގުޅިގެން، މިވެރިންގެ އިސްތަށި ފީވެފައިހުރި ތަލައިގައި ރައްޔިތުން ދޮންދަނގަނޑު ޖައްސާ، ތަލައިން ސިނގިރޭޓް ރޯކުރަން ފެށި ހިސާބުން.

ފެށުން

"މިއީ ވަރަށް ބަސްއަހާ، މަސައްކަތްތެރި، ސަރުކާރަށް ކިޔަމަންތެރި، ވަރާތެރި، ލޯބި ރައްޔިތަކު ދިރިއުޅޭ ރަށެއް، މިރަށުގެ ރައްޔިތުންނަށް މިހާރު އެންމެބޮޑަށް ބޭނުންވެފައިވާ މިރަށުގެ ނަރުދަމާގެ މަސައްކަތް ކައިރި މުސްތަޤުބަލެއްގައި ފެށޭނެ، އެކަމަށް މިދަނީ މަސައްކަތްކުރަމުން" އެއްކަލަ އަނގައިން އަނެއްކާވެސް މިފަދަ ބަސްތައް ރައްޔިތުންނަށް އިއްވާ މޫސުން މިއޮތް ލައިގަތީއެވެ. ބިސް އަޅަން ގޮޑުދޮށަށް ވެލާ އަރާހެން ރަށްރަށަށް އަރާ މޫސުން ބޯމަތިވީއެވެ. ތަފާތަކީ، މުޅިން އާ ވެލާތައް މިފަހަރު އުޅޭކަމެވެ.

ނަރުދަމާ އަޅަން ފައިސާ ނުވަތަ ސައްލި ހުސްވުން

ނަރުދަމާ ނިޒާމް އަޅާނެކަމަށް ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީގެ ޑިޒައިން ކޮންޓްރޯލަރު އިޢުލާންކުރި ރަށްރަށުގެ ލިސްޓް 15 ނަމްބަރުގެ 6 ބޮޅު ކަންވާރުހާ ދިގުވެ، ރަށްރަށުގެ ނަންތައް ބެނާރތަކުގައި ލިޔެ މަގުތަކުގައި ފެންނާން ބެހެއްޓިއަސް، ނަރުދަމާ ނިޒާމް ވަޅުލާން ބޭނުންވާ ފައިސާ ނުވަތަ ސައްލި ނެތި، އެ ވަޅުލެވޭނެ ހެއްޔެވެެ. ހަގީގަތުގައި ފައިސާ ނެތީއެއް ނޫނެވެ. 30 އަހަރު ދުވަހު ނައަޅާ ހުރި ނަރުދަމާ ހަފުތާއެއްގެ ތެރޭގައި އަޅަންވީމަ ކޮށި އެރީއެވެ. އަނގައިން ނަރުދަމާ މިބަސް ބޭރުވާން ފެށީވެސް، ބޮޑުރާޅާއި ގުޅިގެން، މިވެރިންގެ އިސްތަށި ފީވެފައިހުރި ތަލައިގައި ރައްޔިތުން ދޮންދަނގަނޑު ޖައްސާ، ތަލައިން ސިނގިރޭޓް ރޯކުރަން ފެށި ހިސާބުންނެވެ. ދަމާ ކޫއްތަމުން، ބޮލަށް ސިގިރޭޓްގެ އަޅިކަނޑަމުން ރައްޔިތުން ދުވަން ފެށި ހިސާބުންނެވެ. އޭގެ ކުރިން "ނަރުދަމާ" މިބަސް އަޑު އިވުނަސް ކޮށިއަރާގޮތްވެ، ތަލައިގެ ހަން ދޫވުން ފަދަ ތަފާތު އައުދަޔާއި ޚިލާފު އެތައްކަމެއް މިވެރީންނަށް ވަނީ ދިމާވެފައެވެ.

ނަރުދަމާ އަޅާ ރަށްރަށުގެ ލިސްޓް ޗާޕްކުރުން

2020 ތަޞައްވުރުގެ ތެރެއިން މި ޤަރުނުގައި ނަރުދަމާ އެޅޭނެކަމަށް ލަފާކުރާ ރަށްރަށާއި، 2040 ގައި އަޅަން ކަނޑައަޅާފައި ހުރި ރަށްރަށްވެސް ހިމެނޭގޮތަށް، ލިސްޓްހަދާ ޗާޕްކުރުމަކީ، ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީއިން އަބަދުވެސް ކުރަމުން އަންނަކަމެކެވެ. ބޮޑު ރާޅާއި ގުޅިގެން، ލިސްޓް ހެދި ޢަދަދެއްވެސް ނޭގެއެވެ. ދުވަހު ނޫސްތަކާއި އިންޓަރނެޓްގައި ނަރުދަމާ އަޅާ ރަށްރަށް 12 އިން 15 އިން ކަނޑައަޅާ ރޯދައަށް ކަދުރު ބަހާހެން ރަށްރަށް ބައިބަޔަށް އަޅާ ލިސްޓް ހަދަމުން ދާއިރު، މިއީ ދައްކާލާ ދަޅައެއްކަން ރައްޔިތުންނަަށް އެގެއެވެ.

ނަރުދަމާ ގަށާ މެޝިންގެ ވިޔަފާރި (ޔުނިސެފް ފަދަ ޖަމާޢަތްތަކުން) ކުރުން

ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީއިން މިހާރު ކުރަމުންދާކަމަކީ، ނަރުދަމާ އަޅާނެ ރަށްރަށް ކަނޑައަޅާ ރަށްރަށުގެ ލިސްޓް އެކި ސިފަ ސިފައިގައި ނޫސްތަކުގައި ޢިޢުލާންކޮށް ރައްޔިތުންނަށް ދަޅަ ދެއްކުމެވެ. ނަރުދަމާ އަޅާނެ ކަމުގެ ހުވަފެނީ ލިސްޓް ނޫސްތަކާއި އިންޓަރނެޓްގައި ޖެހުމެވެ. މިކަމުގެ ހެއްކަކީ، ބޮޑުރާޅާއިގުޅިގެން ހިލޭ އެހީދޭ ދެތިން ޖަމާޢަތަކުން ރާއްޖެއައިސް ޖޫސްބޯ ހޮޅި ބޭނުންކޮށް ދެ ތިން ރަށެއްގައި ކުރިކަމެއް ފިޔަވާ އެހެން އެއްވެސް ކަމެއް ފެންނާންނެތްކަމެވެ. ފުޅާ ދާއިރާއެއްގައި ސްޕްޓިކް ޓޭންކާއި ނަރުދަމާ ގަށާ މެޝިންގެ ވިޔަފާރި ( ޔުނިސެފު ފަދަ ކޮރަޕްޓް ޖަމްޢިއްޔާތަކުން) ހިންގަމުންދާއިރު ކުޅިބަލަން ތިބުން ނޫންކަމެއް ކުރާތަނެއް ނުފެނެއެވެެ.

ހުވަފެނީ ޕްރޮޖެކްޓް ކޮންޓްރެކްޓް ކުރުން

މިދެންނެވި ހުވަފެނީ ލިސްޓް ނޫސްތަކުގައި ޖެހުމަށްފަހު، ނަރުދަމާ ނިޒާމް ފަރުމާކުރުމުގެ ނަމުގައި ކައިރި ގައުމުތަކުގައި ތަޅުދަނޑި ހަދާ ކުންފުނިތަކާއިި، ޓިނުން ތެލިތާސް އުފައްދާ ކުންފުނިތަކަށް ދަޢުވަތުދީ ރާއްޖެ ގެނެސް މަޝްރޫޢުތައް ޙަވާލުކުރުން ނޫންކަމެއް ކުރާތަނެއް ނުފެނެއެވެ. ބޮޑުރާޅަށްފަހު، ކުރާން ފެށި މިކަން ނިމި ހަމަޖެހިލައިގެން އިށީގެ އިނދެ ފްލަޝްކުރެވޭ ހިސާބަށް ދިޔަ އެއްވެސް ރަށެއް ނުފެނެއެވެ.

ނަރުދަމާގެ ތަޞައްވުރު

ނުޖޫމީ ތަރިތަކުގެ ފަލަކީ ހިސާބަށް ބަލާއިރު، ރާއްޖޭގެ އާބާދީގެ %95 މީހުންނަކީ ނަޖިސްފެނުން ފެންވަރާ، ނަޖިސްފެނުން އެއްޗެހި ދޮވެ ކެއްކުމަށް ނަޖިސްފެން ބޭނުންކުރަމުން އަންނަ ބަޔެކެވެ. އާބާދީގެ %75 މީހުން ބުއިމަށް ބޭނުންކުރާ ފެނަކީ ތަޢައްޔަރު ވެފައިވާ ފެނެވެ. މިހާތަނަށް ކުރެވިފައިވާ ދިރާސާތަކަށް ބަލާއިރު، މީހުން ދިރިއުޅޭ ރަށްރަށުގެ ތެރެއިން ޖަރާސީމުގެ އަސަރު ނުވަތަ ނަޖިހުގެ އަސަރުކޮށްފައި ނެތް އެންމެ ފެންވަޅެއްވެސް ނެތެވެ. މިކަމުގެ ޙާލަތު ހުރިގޮތަކީ މިއީ ކަމަށްވާއިރު، ރާއްޖޭގައި މީހުން ދިރިއުޅޭ ކޮންމެ ރަށަކީ ނަރުދަމާއި ބޯފެން ލިބި ދޭންޖެހޭ ރެށެކެވެ، މިކަމަށް ލިސްޓް ހަދުމަށްފަހު އޯފް ސެޓުން ޗާޕްކޮށް ހަމްދޫނު ކައިރިއަށް ދުވަން ޖެހޭތޯއެވެ.

ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީއަކީ މީހުން އެހެލުމުގެ ދިރާސާކުރަމުން އަންނަ، އަކުން ބަކުން ކުޅެން ހުރި ހަރުގެއެއްތަ؟

* ދަޢުލަތުގެ ވުޒާރާތަކުގެ ތެރެއިން، އެ ވުޒާރާއެއްގެ ތެރޭގައި ހަމަ ނުޖެހުން އެންމެ ބޮޑު، އެކަމަކު މިކަން ރައްޔިތުންނަށް ނޭގޭ ހަމަ އެކަނި ވުޒާރާއަކީ ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީ

ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީ ހިންގުމަށް ހުންގާނުގައި ހުރި ބޭ އަކީ، އެ ބޭ މިނިސްޓްރީ އޮފް ހެލްތު ހިންގި ދުވަސްވަރުވެސް، ތަނުގެ ތެރޭގައި ތިބޭ މީހުން އެން ވަށިގަނޑަށް ލުމަށްފަހު މަސް އައިނަކަށް ރެހި އުކާހެން އުކަ އުކާ ހުރި މީހަކަށް ވީތީ، 21 ވަނަ ޤަރުނުގައިވެސް، މި ބޭ މިނިސްޓްރީ ހިންގަން އުޅެނީ އިހުވެސް ހިންގިގޮތަށެވެ. ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީތެރޭގައި މިހާރު ތިބި ހައެއްކަ ފެމުނުގެ ބަލާވެރިކަން އިންތިހާއަށް ގޮސް، މިތަން އެހެން މީހުންނަށް ބިރަކަށްވެ، ތަނުގެ ދުވަސް ގޮސްފައިވާއިރުވެސް، މިދެންނެވި ނަރުދަމާ ބެ، މަސައްކަތް ކުރަނީ، ތަނުގެ ތެރޭގައި ތިބި ޤާބިލު ފަންނީ ބޭފުޅުންގެ ލޮލަށް އިނގިލިކޮށްޕާ، އެތަނުން ބޭރުކުރުމަށެވެ.

މިގޮތުން، ފާރޫޤު މުޙައްމަދު ޙަސަން މިދިޔަ ހަފުތާ ތެރޭގައި އީ.އާރު.ސީ އަށް ބަދަލު ކުރިކުރުން ހެއްކަކަށް ފުދެއެވެ. އަދި މިތަނުގައި ވަރަށް ހީވާގިކަމާއެކު މަސައްކަތް ކުރައްވަމުން އަންނަ ފަންނީ ބޭފުޅެއްކަމުގައިވާ އަލްފާޟިލު އަޙުމަދު ވަޙީދު ނަގާ އެއްލާލުމަށްވެސް ރާވަމުން ދާކަމަށް ވަނީ މަޢުލޫމާތު ލިބިފައެވެ. މިއީ މިނިސްޓްރީ ހިންގުން ތޯއެވެ. މިއީ ރަށްރަށުގައި ނަރުދަމާ އެޅުންތޯއެވެ. ޕަރުމަނަންޓް ސެކެސްޓްރީ 35000 ގެ މުސާރައަކާއެކު، ކަނޑައެޅީ މުވައްޒަފުން އެންވަށިގަނޑަށް ލުމަށްފަހު ކަނޑަށް އުކަންތޯއެވެ.

މިނިސްޓްރީތެރޭގައި މަސައްކަތް ކުރަމުން އަންނަ އެކި މީސްމީހުން، އެއްވެސް ސަބަބަކާ ނުލައި އެއްތަނުން އަނެއްތަނަށް ބަދަލުކުރުމަކީ، އެ ބަދަލުކުރެވޭ މީހާގެ ޙައްޤައް އަރައިގަތުން ކަމަށް ވާއިރު، މިފަދަ ނޭއްގާނި ޢަމަލު، ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީތެރޭގައި ހިންގުމަށް ހިއްވަރުދީ މިކަން ކުރަމުން އަންނަ މީހުން ތަނުގެ ތެރެއިން ލުހެލާނެ ބަޔަކު، މިމިނިސްޓްރީ ތެރޭގައި ހަމަ ނެތީތޯއެވެ. މިނިސްޓްރީތެރޭގައި އުޅޭ ހައެއްކަ ބޮޑު ބޯވައިގެ ބަލާވެރިކަމާ ހުރެ ރަށްރަށުގައި އެކަށީގެންވާ ނަރުދަމާ ނިޒާމްތަކެއް ވަޅުނުލެވޭކަން ދިވެހިރައްޔިތުންގާތު ބުނަމެވެ. ރަށްރަށުގެ ރައްޔިތުން ގާތު ބުނަމެވެ.

މިދެންނެވި ބޯވަތައް ތަނުގެ ތެރެއިން ލުހެލާ، ރައްރަށުގައި ޤާއިމް ކުރެވެމުންދާ ނަރުދަމާ ނިޒާމްތަކުގައި ބޭނުންކުރަމުންދާ އައި.ވީ ހޮޅި ނަގާ އެއްލާލުމަށް ފަހު، މަޝްރޫޢުތަކަށް އާރޯކަމެއް ލިބޭނެގޮތް ހޯދުމަށް، އިއްޔެ ތަސްދީގު ކުރި އާ ޤާނޫނު އަސާސީ ދަށުން ރައްޔިތުން ނިކުންނަން ނުވޭތޯއެވެ.

މި ބުނި މިނިސްތަރީ އިން ކުރެވޭ ކަމަކީ، ތަނުގެތެރޭގައި ތިބި މިދެންނެވި ބޯވަތަކަށް ބޯ ނުލަނބާ މީހުން ލޮލަށް އިނގިލިކޮށްޕުމެވެ. އިށީންނަށް އިންނަ ގޮނޑިއަށް އަފުނޯސް ކަށި އެޅުމެވެ. ކޮޓަރިތެރެއަށް މިރުސް ދުން އެޅުމެވެ. މިތަން ޙިޞާރުކޮށްގެންްތިބި ހައެއްކަ މީހުންގެ ބަލާވެރިކަމާހެދި، ތަނުގެ ތެރޭގައި މަސައްކަތް ކުރާން ތިބި ހީވާގި، ފަންނީ މީހުން ގޮތްހުސްވެގެން ކޮޅުކޮޅަށް ދުވާ މަންޒަރު ނޫން މަންޒަރެއް ނުފެނެއެވެ.

ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީ ހިންގުމާއި ޙަވާލުވެ އިންނެވި ކެޔުޅު ބޮލަށް އަޅި ކަނޑަމުން ރަށްރަށުގެ ރައްޔިތުން ދުވާއިރު، ކެއުޅު އުޅެނީ ނަރުދަމާ މިނިސްޓަރީގައި ތިބި ފަންނީ މީހުން ރާޒުވާ ބައެއްގެ މަނާފުށް ތަކެއް ހިލުވާހެން ކޮޅުކޮޅަށް ދެމޭތޯއެވެ. އެއްގޮޅިން އަނެއްގޮޅިއަށް ލެވޭތޯއެވެ. އިހުވެސް ވުޒާތައް ހިންގި ބީދައިން ހިންގޭތޯއެވެ.

ނަރުދަމާ މިނިސްޓްރީގައި ތިބި އުންމީދުން ފުރިގެންވާ ޅަ ޒުވާނުން، އެއްއަޑަކުން، އަޑު އުފުލާ ތަނުގެ ތެރެގައި ތިިބި މިދެންނެވި ވިހަ ޖަރާސީމްތައް ތަނުން ލުހެ ބޭރުކުރުމަށް، އިއްޔެ ތަސްދީގު ކުރި ޤާނޫނު އަސާސީ ދަށުން އިހުތިޖާޖުކުރުމަށް ގޮވާލަމެވެ. މި މިނިސްޓްރީތެރޭގައި އުފެދިފައިވާ ބޭރަށް ހިނގުމުގެ ރޯނގާއި ބެހޭގޮތުން ދިރާސާއެއް ކުރުމަށް ސިޔާސީ ޕާޓީތަކަށް ގޮވާލަމެވެ.

ޕަރުމަނަންޓް ސެކެސްޓްރީ ދޮން ސަލީމުއަކީ، ނަރުދަމާ މިނިސްޓަރުގެ ބަތްތަށިން ކެއުމާއެކު، މަސްރޮށި ޝެއާރކުރަން 35000ރ ގެ ބޮޑު މުސާރައެއް ދީފަ ހުރި މީހެއް ނޫންކަން ދޮން ސަލީމުއަށް ނޭގޭނަމަ، އެކަން އެނގޭ މީހަކާއި މަސައްކަތް ޙަވާލުކުރުމަށްފަހު ދިއުމަށް ގޮވާލަމެވެ.

އިސްކޫލުތަކުގައި ދަރިވަރުންނަށް ސާފު ރައްކާތެރި ބޯފެން ފޯރުކޮށް ދިނުމަށް ނުކުޅެދިފައި ވާއިރު ޢާންމު ސާފުތާހިރުކަން ސުމެއް

*އަތޮޅު ތަކުގައި ހިންގާ ސްކޫލުތަކުގެ ތެރެއިން މުޅި އަހަރު ތެރޭގައި ދަރިވަރުންނަށް ބޭނުންވާ މިންވަރަށް ފެން ފޯރުކޮށް ދެވެނީ ހަމައެކަނި 36 އިންސައްތަ ސްކޫލުގައި

ސްކޫލް ސެނިޓޭޝަން އެންޑް ހައިޖިން އެޑިޔުކޭޝަން: ސިޗުއޭޝަން އެނަލިސިސް- މޯލްޑިވްސް ވޯޓަރ އެންޑް ސެނިޓޭޝަން އޮތޯރިޓީ، ސެޕްޓެންބަރު 2002

ރައްކާތެރި ބޯފެން ނުލިބުމާއި، އެކަށީގެންވާ ގޮތުގައި ނަޖިހާއި ނަޖިސްފެން ނައްތާލެވޭނެ އިންތިޒާމް ހަމަނުޖެހުމާއި އަދި ސާފުތާހިރުކަން ކުޑަވުމުގެ ސަބަބުން ޖެހޭ ބޭރަށް ހިންގުމާއި، މިކަމާއި ގުޅުންހުރި ބަލިތަކުގައި އަހަރެއްގެ ތެރޭގައި 1.8 މިލިޔަން މީހުން ދުނިޔޭގައި މަރުވާކަމަށް ދުނިޔޭގެ ސިއްޙަތު ޖަމްއިއްޔާއިން ބުނެއެވެ. މީގެ ތެރެއިން ގާތްގަޑަކަށްް 90 އިންސައްތަ ހިއްސާ ކުރަނީ 5 އަހަރުން ދަށުގެ ކުޑަކުދިންނެވެ.

ސާރވޭ ރިޕޯޓް ހެދުން

ނުސާފުފެނުގެ ސަބަބުން ބޭރަށް ހިންގުންޖެހޭ މިންވަރާއި މިކަމުގެ ގެއްލުން ކުދިންނަށް ލިބޭ މިންވަރުގެ ތަފާސް ހިސާބު މިރާއްޖޭގައި އެދެވޭ ހަރުދަނާ ގޮތުގައި ނުބެލެހެއްޓެނުކަމުގައި ވިޔަސް، ލިބެން ހުރި މައުލޫމާތަށް ބަލާއިރު ރާއްޖޭގައި އާންމު ގޮތެއްގައި 2000 ވަނަ އަހަރުގެ ފަހުންވެސް ކޮންމެ 1000 މީހެއްގެ ގެ ތެރެއިން 30 މީހުންނަށް ބޭރަށް ހިންގުމާއި މިއާއި ގުޅުންހުރި ބަލިތައް ޖެހޭ ކަމަށް 2001 ވަނަ އަހަރު ހެލްތު މިނިސްޓްރީން ތައްޔާރުކޮށްފައިވާ " މަލްޓިޕްލް އިންޑިކޭޓަރ ކުލަސްޓަރ ސާރވޭ" އިން ހާމަކޮށްފައިވާއިރު، މިޢަދަދު 5 އަހަރުން ދަށުގެ ކުޑަކުދިންގެ ތެރޭގައި 6 ގުނަ އިތުރުކަމަށް ހެލްތު މިނިސްޓްރީން ނެރެފައިވާ " މޯލްޑިވްސް ހެލްތު ރިޕޯޓް 2004 " ގައި ބަޔާން ކޮށްފައިވެއެވެ. ހެލްތު މިނިސްޓްރީން ނެރެފައިވާ މިދެންނެވި ހެލްތު ރިޕޯޓްތަކުގައި " ބޭރައްހިންގުން ފަދަ "ޑައިރިއަލް ޑިޒީސް" ތައް މަދުކުރުމަށްޓަކައި އިތުރު މަސައްކަތްތަކެއް ކުރަންޖެހޭ ކަމަށާއި މިގޮތުން ފެން ތަގައްޔަރުވުމާއި ރައްކާތެރި ގޮތުގައި ނަޖިހާއި ނަޖިސްފެން ނައްތާލުމަށާއި އަދި އާންމު ސާފުތާހިރުކަން އިތުރު ކުރުމަށް ގިނަ މަސައްކަތް ތަކެއް ކުރަންޖެހޭ ކަމަށް ބަޔާން ކޮށްފައިވެއެވެ. ރާއްޖޭގެ ކުޑަކުދިންގެ މެދުގައި އަށަގެންފައިވާ " މަލް ނިއުޓްރިޝަން" އަދި " އެނީމިޔާ" ފަދަ ބަލިތަަކާއި، ތަކްރާރުކޮށް ޖެހޭ ބަނޑުގެ ބަލިތަކަކީ، ބޭރަށް ހިންގުމާއި ގުޅިފައިވާ ބަލިތައްކަމަށް މިދެންނެވި ދިރާސާތަކުން ޔަޤީންކުރެވެއެވެ.

ރިޕޯޓްތައް ވެރިންގެ އަލަމާރީގައި

ކުލަ ފޮޓޯތަކާއި ޗާޓްތައް ގިނަ މިފަދަ ދިރާސާ ރިޕޯޓްތައް ކިތަންމެ ގިނަ ކަމުގައި ވީނަމަވެސް ވެރިންގެ ކޮޓަރިތަކުގެ ފޮތް އަލަމާރިތައް ފުރާލުން ނޫންކަމެއް ނުވެއެވެ. މިފަދަ ރިޕޯޓްތައް ތައްޔާރުކުރަން ރާއްޖެ ގެންނަ ވިލާތުގެ ދޮން ކޮންސަލްޓަންޓުންގެ ޖީބު ތަނަވަސް ވުން ނޫންކަމެއް ނުވެއެވެ. މި ދެންނެވިް މިރިޕޯޓްތަކުގައި ބުނާ ކަންތައްތަކަށް އަމަލީ ސިފަ ގެނައުމަށް ކުރަންޖެހޭ ކަންތައްތަކުގެ ތެރެއިން 100 އަކުން އެންމެ ކަމެއްވެސް މިވީހާތަނަށް ކުރެވިފައި ނުވާކަމީ މިކަންކަމާއި ޙަވާލުވެ ތިބި މީހުންނާއި ދޭތެރޭ ސުވާލު އުފެދޭކަމެކެވެ. ހިތާމަހުރިކަމެކެވެ. މި ރާއްޖޭގެ ކުޑަކުދިންނާއި ބޮޑެތި މީހުންގެ ސިއްހަތަށާއި ރައްކާތެރިކަމަށް މިއަދުގެ ސަރުކާރުން އަހަންމިއްޔަތު ކަންދޭ މިންވަރު ހާމަކޮށްދޭ ރިވެތި މިސާލެކެވެ. އެވްރެޖްކޮށް ކޮންމެ އަހަރެއްގެ، ދައުލަތުގެ ބަޖެޓްގެ 10 އިންސައްތަ ހިއްސާކުރަނީ ރައްޔިތުންގެ ދުޅަހެޔޮކަމާއި ސިއްހަތަށޭ ބުނެ ފޮންޓް ސައިޒް 18 އިން ލިޔެފައި ބޯލްޑްކޮށްފައި ހުންނާތީ ފެނެއެވެ.

ކުޑަކުދީންނަށް ދުޅަހެޔު ޞިއްޙަތަކަށް އިލްތިމާސްކުރުން

ކުޑަކުދިިންނަށް ދުޅަހެޔޮ ސިއްހަތާއި ރައްކާތެރި ވެއްޓެއް ހޯދައިދިނުމަކީ ސަރުކާރުން ވަރަށް އަހަންމިއްޔަތު ކަމެއް ދޭ ކަމެއްކަމަށް، މިސަރުކާރުގެ ވެރިން ގެންދަވަނީ އެކި މަހަފިލްތަކުގައި ވިދާޅުވަމުންނެވެ. މިމޭރުމުން، ޒައީމްވެސް އެތައްފަހަރަކު ވާހަކަ ދައްކަވާ، ކުޑަކުދިންނާއި އެކުދިންގެ މައިންބަފައިން ޅޮސް އުނދޯއްޔަށް އަރުވާ، ކުޑަކުދިން ރަގަޅު ގޮތުގައި ތަރުބިއްޔަތުކޮށް ގޮތްގޮތަށް ބައްޓަން ކުރުމަށް، ޒައީމް ކުރައްވާ މަސައްކަތް މިކަންކަމާއި ހަވާލުވެތިބި ބޮޑެތި ވަޒީރުންނާއި ވަރުވަރުގެ ވެރިންނަށް ދޭހަނުވަނީ ބާވައެވެ. ނުވަތަ މިކަމުގެ މަތުލަބާއި، ހިކުމަތް އެބޭފުޅުންނަށް " އަންޑަރސްޓޭންޑް" ނުވަނީ ބާވައެވެ.

ކުޑަ ކުދީންނަށް ޞިއްޙީ ވެއްޓެއް ހޯދައިދިމުގެ ވާހަކަ

އިސްކޫލު ކުދިންނަށް ސިއްހީ ވެއްޓެއް ޤާއިމްކޮށް ދިނުމަށް ސަރުކާރުން މަސައްކަތް ކުރާކަމަށް ދަނީ ބުނަމުން ދާއިރު، މިކަމަށް ދޭ އަހަންމިއްޔަތު ކަން ހާމަކޮށް ދިނުމުގެ ގޮތުން 1986 ވަނަ އަހަރު " ސްކޫލް ހެލްތު ޕްރޮގްރާމެއް" ޒަޢީމް ފައްޓަވާ ދެއްވިނަމަވެސް މި ހަރަކާތް އެކަށީގެންވާ ގޮތުގައި ހިނގާކަމާއި މެދު ސުވާލު އެފެދެއެވެ. މި ހަރަކާތުގެ ދަށުން އިސްކޯލު ކުދިން " ކުދިންގެ މެޑިކަލް އެގްޒަމިނޭޝަން" ހެދުމާއި " ސިއްހީ ކަންތައްތަކާއި މެދު ދަރިވަރުން ހޭލުންތެރި ކުރުމުގެ ޕްރޮގްރާމްތައް މުޤައްރަރުގެ ތެރެއިންނާއި އިތުރު ހަރަކާތްތަކުގެތެރެއިން ހިންގާ ކަމަށް" އަދި " މުދައްރިސުންނާއި ބެލެނިވެރިންނަށްވެސް" ސިއްހީ މަޢުލޫމާތު ދިނުމަށް ހަމަޖެހިފައިވާ ކަމަށް، އެކި ފޮންޓުތަކުން ލިޔެ ބޯލްޑްކޮށް އިޓާލިކް ކޮށް ހުންނަ އިރު މިއިން ކަމެއް ކުރިކަމެއް ދެނެހުރި ބެލެނިވެރިޔަކު ނެތްކަމީ، ސުވާލު އުފެދޭ ކަމެކެވެ.

ކުޑަކުދިންގެ ސިއްހަތާއި ދުޅަހެޔޮކަމަށްޓަކައި އެންމެ މުހިއްމު ދައުރެއް އަދާ ކުރަނީ ސްކޫލް ތަކުންނެވެ. މިތަންތަނަކީ، ކުދިންނަށް ދިރިއުޅުމުގެ ރިވެތި އާދަ ކާދަތަކުގެ އިތުރުން އާންމު ސާފުތާހިރުކަމުގެ މުހިންމުކަމާއި މިކަމުގެ ހުނަރުތައް ދަސްކޮށްދޭ ވަރަށް މުހިންމު ތަންތަނެވެ. އެހެންކަމުން ސާފު ބޯފެނާއި، ފާޚާނާގެ ވަސީލަތާއި އަމިއްލަ ސާފުތާހިރުކަމަށް ބޭނުންވާ ވަސީލަތްތައް ސްކޫލްތަކުގައި ނެތުމަކީ، ބޭރަށް ހިންގުމާއި މިނޫންެވެސް ތަފާތު ބަލިތައް ފެތުރުމަށް މަގުފަހިވެގެންދާ ކަމެއްކަން، މި ކަމާއި ގުޅުންހުރި ދާއިރާތަކުގެ " ރޮނޑާލި" ތަކަށް ނޭގެނީތޯއެވެ. ނުވަތަ އެގެން ބޭނުން ނުވަނީތޯއެވެ.؟

ރާއްޖެތެރެ އާއި މާލޭގެ ސްކޫލްތަކުގެ - ސްކޫލް ސެނިޓޭޝަން

ރާއްޖޭގެ ހުރިހާ ކަމެއްގައިވެސް މާލެއާއި ރާއްޖެތެރެ ތަފާތު ކުރާ ފަދައިން، ސްކޫލް ހެލްތުގެ ކަމެއް ނަަމެއްގައި ހިނިގިޔަސް ނުވަތަ ކުރިޔަސް ކޮށްފައިހުންނަނީ މާލޭގައެވެ. އެމްޑަބްލިޔުއެސްއޭ އިން ބުނާ ގޮތުން މާލޭގައި ހުންނަ ސްކޫލްތަކުގައި އެކަށީގެންވާ ބޯފެނާއި ފާޚާނާގެ ޚިދުމަތްތައް ހުރިނަމަވެސް ރާއްޖެތެރޭގައި ހުންނަ ސްކޫލްތަކުގައި މިފަދަ ވަސީލަތްތައް ހުންނަނީ އަމާބުނީތީ ފަރަށް ދާ ގޮތަށެވެ. ބައެއް ފަހަރަށް ކުދިން، ފެން ބޯންދަނީ، ޖެހިގެން ހުންނަ ގޭގައި ހުންނަ ވަޅުދޮށަށެވެ. ކޮންމެ އިސްކޫލެއްގައިވެސް 0.5 ލީޓަރު ފެން ކޮންމެ ދުވަހަކު ކުއްޖަކަށް ލިބެންޖެހޭނެ ވަސީލަތް ހުންނަންޖެހޭނެ ކަމަށް " އެޑިޔުކޭޝަނުން" މަޝްވަރާ ކުރިބަޔަކާއި މަޝްވަރާކޮށް ނިންމާ ސާރކިއުލާރތައް ލިޔެވިފައި ހުންނަ އިރު މިކަންތައް މިހެން ނުވާކަން އެޑިޔުކޭޝަނުގެ ވެރިންނަށް ނޭނގެނީތޯއެވެ. އަދި ލިބެންހުންނަ ފެންފޮދަކީވެސް ސިއްހީގޮތުން ބުއިމަށް ކަމުދާ ފެން ނޫންކަމަށް އިރުއިރުކޮޅާ ރަށްރަށަށް ފުރަ ފުރައިގެންދާ އެ މިނިސްޓްރީގެ މިކަމާއި ގުޅުން ހުރި އެކި ވަރުވަރުގެެ ވެރިންނަށް ނޭނގެނީބާވައެވެ. ނުވަތަ އެގެން ބޭނުންނުވަނީ ބާވައެވެ.

ސްކޫލް ސެނިޓޭޝަނާއި އެމް.ޑަބްލިޔޫ.އެސް.އޭ

ފެނާއި ނަރުދަމާގެ ކަންތައް ރެގިއުލޭޓް ކުރާ އިދާރާ އެމްޑަބްލިޔުއެސްއޭ 1973 ގައި އުފަން ވީދުވަހުން ފެށިގެން މިއަދާއި ހަމައަށް އައިއިރުވެސް ވަނީ ބެޑް ރެސްޓްގައެވެ. މިއިން ކަމެއްގައި ފިޔަވަޅު އަޅާތަނެއް ނުފެނެއެވެ. ދުވާލަކު ދޮޅުލީޓަރުގެ މިންގަޑަށް ނުފެތޭ ސްކޫލުތަކުގައި މިފަދަ ވަސީލަތްތައް ޤާއިމްކުރުމަށް އެޑިޔުކޭޝަނަށް އަމުރުކޮށް އަދި އިސްކޫލްތަކުގެ ފެނާއި، ފާޚާނާއާއި، އަމިއްލަ ސާފުތާހިރުކަމަށް ބާރުއަޅާ އެގޮތަށް ޢަމަލު ނުކުރާ ތަންތަނުގައި ބޮޑުތަޅު އަޅުވާ ތަން ބަންދުކުރަން ޖެހޭއިރު، މި މުހިންމު މުވައްސަސާ މިވަނީ ކެންސަރު ބަލިޖެހިފައެވެ. ހަރަކާތް ހުއްޓިފައެވެ.

އިސްކޯލުތަކުގެ ފާޚާނާގެ ކަންތައްތައްވެސް އޮތީ އެހާމެ ދޯހަޅި ކޮށެވެ. އެޑިޔުކޭޝަނުގެ މިންގަޑުން ބަލާއިރު ކޮންމެ 60 ކުއްޖަކަށް ފާޚާނާއެއް ހުންނަންޖެހެއެވެ. މިއީ، ޢާންމުކޮށް ރެފިއުޖީ ކޭމްޕްތަކުގައި ތިބޭ މީހުނަށްވެސް ނިސްބަތުން ހުންނަންޖެހޭ މިންވަރެވެ. މި ހެންހުންނައިރުވެސް ގިނަ ސްކޫލްތަކުގައި ހުންނަނީ ޖުމްލަ 2 ފާޚާނާއެވެ. އަދި މީގެ ތެރެއިން 1 ފާޚާނާ އަބަދުވެސް ހުންނަނީ ހަލާކުވެ މަރާމާތު ނުކުރެވި ތަޅު ލެވިފައެވެ. މިތަންތަން އެކަށީގެންވާ ގޮތުގައި ސާފުނުކުރެވޭތީއާއި، ބޭނުންވާ ފެނާއި، ސައިބޯނި ފަދަ ތަކެތި ލިބެން ނުހުންނާތީ ބައެއްކުދިން މިތަންތަނުގެ ބޭނުން ނުހިފައެވެ. ވަކިން ޚާއްސަކޮށް އަންހެން ކުދިންގެ ނިސްބަތް މަތިކަމަށްވެއެވެ. އެހެން ކަމުން، ޔޫރިން އިންފެކްޝަނާއި އަދި މިނޫންވެސް މިފަދަ ބަލިތައް ފެތުރުމަށް މަގުފަހިވެއެވެ.

ސްކޫލްތަކުގެ ފާޚާނާ ތަކަކީ، ކުޑަކުދިންނާއި ގުޅޭ ގޮތަށް ހެދިފައި ހުންނަ ތަންތަން ކަމަށްނުވާތީ، މިތަންތަން ބޭނުން ކުރުމުގައި ކުދިންނަށް އެހާދަތިކަން ފޯރާއިރު، މިއަދާއި ހަމައަށް އައިއިރުވެސް " ކުޑަކުދިންގެ ޢުމުރާއި" ގުޅޭގޮތަށް ފާޚާނާތައް ހަދާނެ ގޮތެއް މިންގަނޑެއް ހެދިފައި ނުވެއެވެ. ހަމަމިގޮތަށް، މިތަންތަނުގައި އަތްދޮވެވޭނެ ވަސީލަތްތައްވެސް ޤާއިމް ވެފައި ނުހުރެއެވެ. ނުވަތަ ހުރިކަމުގައި ވީނަމަވެސް ސައިބޯނި ފަދަ ތަކެތި އެއްވެސް މިންވަރަށް ލިބެން ނުހުންނަކަމަށް ފާހަގަ ކުރެވެއެވެ. ފާޚާނާ ކޮށް ނިމިގެންް ރަނގަޅަށް ސައިބޯނި ލައިގެން އަތްދޮންނާށޭ ބުނާއިރު އަތްދޮވެވޭނީ ސައިބޯންޏެއް އޮވެގެން ނުންތޯއެވެ.

އަޅުގަޑުމެންގެ މުސްތަގުބަލުގެ ޒުވާން ޖީލު އެކަށީގެންވާ ސިއްހީމާހައުލެއްގައި ތަރުބިއްޔަތު ކުރުމަށް، އެކުދިންގެ އުނގެނުމުގެ މާހައުލު ސިއްހީގޮތުން ރަގަޅު ތަނަކަށް ހެދުމަށް ބޭނުންވާ ކަންތައްތަކުގެ ތެރެއިން ބޯފެނާއި ޢާންމު ސާފުތާހިރުކަމުގެ ކަންތައްތައް ރަގަޅު ކުރުމަށް ބޭނުންވާ މިންގަޑުތައް ހެދުމަށާއި ތަންފީޒުކުރުމަށް، މިދާއިރާގެ ރެގިއުލޭޓަރަށް އިލްތިމާސް ކުރަމެވެ.