ޑރ.މުޙައްމަދު ޢަލީއާއި ފެން ފަށަލަ ކުރެހުން (ޗެޕްޓަރު 01)

* ފެނާއި ނަރުދަމާއާއިބެހޭ ރެގިޔުލޭޓްރީ އޮތޯރިޓީ ފުނޑާލައިފި

1973 ވަނައަހަރު ޞާޙިބުއްދައުލާ އިބްރާހީމް ނާޞިރު ރަންނަބަނޑޭރިކިލެގެފާނު (ކޭ.ސީ.އެމް.ޖީ+ ނިޝާން ޣާޒީ) ގެ ވެރިކަމުގައި އުފެއްދެވި މޯލްޑިވްސް ވޯޓަރ އެންޑް ސެނިޓޭޝަން އޮތޯރިޓީ (އެމް.ޑަބްލިޔު.އެސް.އޭ) އަކީ، މިހިނގާ އެކާވީސްވަނަ ޤަރުނު ފެށުމާއިޖެހެންދެން، ދިވެހި ޖުމްހޫރިއްޔާގައި ހުރި އެންމެ ޓެކްނިކަލްކަންގަދަ މުވައްސަސާއެވެ. އެންމެ ދުވަސްވީ މުވައްސަސާތަކުގެތެރޭގައި ހިމެނޭ އެއް މުވައްސަސާވެސްމެއެވެ. ދެވަނަ ބޮޑުހަނގުރާމައާއިވިދިގެން އައި ބޮޑުތަދުތެރޭގައި، ސާލެއްހެން މުޅި ރާއްޖޭގައި ފެތުރިގެންދިޔަ ގައިންގަޔަށް އަރާ ބަލިތައް ކަމުގައިވާ، ސިގެއްލާއާއި ކޮލެރާ، މިހެންގޮސް ބޭރަށް ހިންގުމާ، ހަޖަމުގޯސްވުންފަދަ އެކިފާޑުފާޑުގެ ނަންނަންކިޔާ ބަލިތަކުން، ދިވެހި ރައްޔިތުން ސަލާމަތްކޮށްދީ، ރައްކާތެރި ކޮށްދިނުމުގައި އެންމެ އިސް ދައުރެއް އަދާކޮށްފައިވަނީ މިދެންނެވި އެމް.ޑަބްލިޔު.އެސް.އޭ ފިޔަވައި ދެވަނަ ދެތަނެއްނޫނެވެ. މިވާހަކަ ގަބޫލުނުކުރެވެންޏާ، އަމީނީގޭ އަލްފާޟިލާ އަމީނާ މުޙައްމަދު އަމީނުގެ ލޮބުވެތި ފިރިކަލުން އަލްމުޙްތަރަމް ޢަބްދުލްމަޖީދު މާހިރުމެން، މުއުމިނާ ޙަލީމްމެންގެ އިތުރުން ނޮވެމްބަރ 3 ގެ ޢުދުވާނީ ޙަމަލާއާއި ހަމައަށް މުޙްތަރަމްކަންމަތީ ދެމިހުންނެވި ކަރޯ ޢައްބާސްމެންފަދަ ބޭބޭފުޅުން ކުރެން މިވާހަކައިގެ ތެދުދޮގު އޮޅުންފިލުއްވިޔަސް، މިނޫން ޖަވާބެއް ނުލިބޭނެއެވެ. ނޫންނަމަ، ތަންކޮޅެއް ގާތުން މިވާހަކައިގެ ތެދުކަން ޔަގީންކޮށްލަން ބޭނުންނަމަ، ފެންކުންފުނީގެ ކެންޓީނުގައި، ތާއަބަދު ބިޑިއެއް ރޯކޮށްލައްވައިގެން ފެން ކުންފުނި މާރކެޓް ކުރެއްވުމުގެ ބުރަމަސައްކަތުގައި އެއިންނަވާ، އެކުންފުނީގެ މާކެޓިން މެނޭޖަރު ތުބުޅި ރަޝީދުމެންކަހަލަ ބޭކަލެއްގެ އަރިހުން އެއްސެވިޔަސް ފަރުވާލެއްނެތެވެ.

އެމް.ޑަބްލިޔު.އެސް.އޭ އަކީ ކިތަންމެ ޓެކްނިކަލްކަން ގަދަ ތަނަކަށްވެފައި، އެތަނުގެ ސަބަބުން ދިވެހި އަފްރާދުންނަށް ކިތަންމެގިނަގުނަ ފައިދާތަކެއް ކުރިކަމުގައިވީނަމަވެސް، އެކާވީސްވަނަޤަރުނުގެ އިރާއިއެކު، ބޯހާވާލާފައި އިންނަ އަންހެންބޭކަނބަލަކު އެތަނަށް ފާޅުވީ ހިސާބުން، ތަނުގެ ޓެކްނިކަލްކަން ކެނޑި، ރައްޔިތުންގެ މެދުގައި އެތަނާއިމެދު އޮތް، ޤަދަރާއި އިޙްތިރާމް ކުޑަވެ، ތަނުގެ ރޮދި ވަނީ ކަޑައިގެން ގޮސްފައެވެ. ޚާއްޞަކޮށް، މިބުނާ ބޭކަނބަލަކު ވަޑައިގެންނެވިގޮތަށް، އެތަނުގައި ތިއްބެވި ކަމުވޮށިވެގެންވާ ބޭކަލުންނާއި ޓެކްނިކަލް ބޭކަލުންތައް ވަކިކޮށް، ތަނުގެ ތެރޭގައި ހަރަކާތްތެރިވަމުންދިޔަ އުންމީދީ ޅަ ޒުވާން މުވަންޒަފުން އެކަކު އެނެކަކާއި ޖައްސާ، އުންމީދީ އެތައް އެތައް މުވައްޒަފުންގެ ފިއުޗަރ ބްލޮކްކޮށް، މިބޭކަނބަލަކަށްވުރެ ތަންދޮރުފިލާފައި ހުރި މުވައްޒަފަކުނަމަ ސައިޒަށް ކަނޑާލުމަށް ގެންގުޅުއްވަން ފެއްޓެވި ލަދުހަޔާތްކުޑަ ސިޔާސަތުގެ ސަބަބުން، އެމް.ޑަބްލިޔު.އެސް.އޭގައި ރައްޔިތުންގެ ޚިދުމަތުގައި ދެމިތިއްބެވި ޤާބިލް އެތައް އެތައް މުވައްޒަފުންނެއް އެތަނާ އަލްވަދާޢުކިޔަންފެށުމާއި، ވިލާތުގެ ދޮންކޮންސަލްޓެންޓުން ފެނުމުން މިބޭކަނބަލެއްގެ ހިތްނިޔަތް ގޯސްވެ، ކަމުގެ މަޠުލަބު އޮޅި، ހިތުގެ ވިންދު އަވަސްވެ، ދެފައިންޕުޅުގެ ލޭ ދައުރުވުން އަވަސްވެ ދެފައިންޕުޅަށް އެހަރަ ވަމުންދިޔަ "އަބުއި" ސިފަތަކުގެ ސަބަބުން، އާއްމުރައްޔިތުންގެ ކުރިމަތީގައި އިސާހިތަކު، މި އެމް.ޑަބްލިޔު.އެސް.އޭ އެކޭ ރަންކަމަނައޭކިޔާ މަސާޖުޕާލާއެކޭ އެއްފެންވަރަށް ތަނުގެ އަބުރާއި ކަރާމާތް ވެއްޔާ މޮޑެވިގެންދިޔައެވެ. މިވާހަކައިގެ ތެދުކަން ހޯއްދަވާލެއްވުމަށް، އަލްމުޙްތަރަމް މުޙައްމަދު ނިހާމްފަދަ، އާޒާދެވާދި މުޙްތަރަމާ ސަޢީދާ މުޙައްމަދުފަދަ، އަލްއަޚް އަޙުމަދު ޒާހިދުފަދަ ބޭބޭކަލުންނާއި ކަނބަލުންކުރެން، ސުވާލު ދަންނަވާލުން ރަގަޅުވާނެއެވެ.

ކޮންމެއަކަސް މިދެންނެވި ބޯހާވާލި ކަނބުލޭގެ އެމް.ޑަބްލިޔު.އެސް.އޭގެ މައްޗަށް ވެރިވެ، ދިވެހިތާރީޚުގައި މަޝްހޫރު އެނދިމަރިޔަނބު ޅަފިރިހެންކުދީންނާއި ޢަރަބިކަރައިގެ ބަބުރުން ކިހިލިފަތީލައްވައިގެން ރެނދަލިކުރެއްވިބީދައިން، ދޮންކޮންސަލްޓެންޓުން އަރިހުލައްވައިގެން، އެމް.ޑަބްލިޔު.އެސް.އޭ އެހެރަގެން ހިންގަވަން ފެއްޓެވި ހަޑިމުޑުދާރުގޮތުގެ ސަބަބުން، ތަނުގެ ހައިބަތާއި، ގަދަރާ ޢިއްޒަތް ވެއްޔާ މޮޑެވި، އެއޮފީހުން ކުރެވޭ މާބޮޑު މަސައްކަތެއް ނެތި، މުޅީން ބޭކާރު އޮފީހެއްގެގޮތުގައި މަރުވާމީހުންވަޅުލާ ސަހަރާގާތުގައި ދުވަސްތަކަކު މިއޮފީސް ބަހައްޓައި، އެއޮފީހަކީ ސަރުކާރު އޮފީސްތަކުގެ ތެރެއިން ތިންވަނަދަރަޖައިގެވެސް އެންމެ ދަށްފަތީގެ އޮފީހަކަށް ބަދަލުވެ، ތަން ކަފުންކޮށް، ހިނަވާންޖެހޭ ހިސާބަށް ދިޔުމުން، އެއްކަލަ ބޯހާވާލި ކަނބުލޭގެވެސް، ދެންއަވަހަށް ބެލީ އެއްގޮތަކުން ނުވީއްޔާ އަނެއްގޮތަކުންވެސް އެތަންދޫކޮށް، އެހެން ގަލެއް ފެނޭތޯ އުދުއްސައިގަނެވޭތޯއެވެ. (ނުނިމޭ)

Maldives Water/Sanitation Regulator on Bed Rest

Maldives Water/Sanitation Authority (MWSA) is on bed rest, while millions of dollars are spent on water supply and sewerage projects

Maldives converted to Islam in the year 1153, followed by colonial powers by Portuguese, Dutch and British, become fully independent in the year 1965, after a long period of colonial rulings.

In the year 1968 Ibrahim Nasir was elected indirectly as the president of Maldives to a four year term by Majilis followed by a re-election of Mr. Nasir in the year 1973 under the new amended constitution in 1972. The year 1973 has been designated the Year of Ox in the Chinese Zodiac. Some of the events that happened in the year include the official opening of World Trade Centre in New York with a ribbon cutting ceremony, beginning of CN Tower (Worlds tallest tower from 1975-2007, in Canada) construction, opening of modern London Bridge by Queen Elizabeth II and official opening of Maldives Water and Sanitation Authority (MWSA) etc

MWSA, established in the year 1973, is one of the oldest existing government institutes. It was formed as a small office unit with few health workers due to spreading water born diseases such as gastroenteritis, typhoid, and cholera. Malaria, tuberculosis, filariasis, eye infections, poliomyelitis, venereal diseases, and leprosy etc. Waterborne and tropical communicable diseases in Maldives were prevalent as the result of an inadequate drinking water supply and poor sanitation practices.

However, today after thirty five years of long period of MWSA,s existence, at the time when there is high need for a strong independent Water/Sanitation Regulator free from other influences, the authority finds to be inactive, the chief administrator (Dr. M.Ali) of water/sanitation regulatory authority appears to be incapable and at sleep on bed rest.

The water/sanitation regulatory authority (MWSA) is the key institute responsible for setting regulations, tariff settings, checking the efficiency of the systems, maintaining the quality of products and system monitoring etc, but the regulatory authority on water/sanitation in Maldives is busy with making groundwater lens models, making posters on groundwater lens and testing presence of Hydrogen Sulphide in groundwater etc. while he is mandated to:-

• Regulate sector activities to ensure quality and standards of service.

• Regulate and determine water entitlement and allocation for the sub-sector.

• Establish guidelines, standards and regulations related to public water supply and waste water disposal, including the production, consumption, import, export and sale of water, to ensure efficient use, equity, transparency and accountability.

• Review proposals submitted by public and private entities to provide public water supply and sanitation services, issue licenses to competent parties and monitor compliance.

• Formulate and update tariff structures allowing adequate discretion to local level implementing authorities.

• Review public complaints and take necessary action to protect the interests of the public as well as the service providers.

• Review performances of public utilities providing water and sanitation services and take actions as may be required.

• In compliance with national water and sanitation policy, explore ways and means of enhancing private sector participation in the provision of public water supply and sanitation services by creating a competitive environment.

• Establish a mechanism for conflict resolution and settlement of disputes etc. (Water and Sanitation Policy Statement, Maldives, 2006)

After the 2004 tsunami disaster with the support of Donor Agencies and Development Banks etc. when millions of dollars are being spent on to sewerage system designs, implementation of sewerage systems, and installation of seawater RO plants etc. we find the water/sanitation regulator of this country at rest, not equipped with engineers and other resource people.

ތަޢައްޔަރުވެފައިވާ ރަށްރަށުގެ ބިމުގެ ފެންފަށަލަ ހަތިޔާރަކަށް ބޭނުންކޮށް، އެހީދޭ ޖަމާޢަތްތަކަށް ދިއްކުރަމުން އަންނަ ނާށިގަނޑު ނަޖިހާއި ބެހޭ މިނިސްޓްރީއިން އާކޮށްފި

ރަށްރަށުގެ ފެނާއި ނަރުދަމާ ނިޒާމް ދެމެހެއްޓެނިވިގޮތެއްގެ މަތީ ހިންގާ ބެލެހެއްޓުމާއި ބެހޭގޮތުން މަޢުލޫމާތު ދިނުމަށް ނަސަންދުރާ ޕެލަސް ހޮޓެލްގައި ދާދިފަހުން ބޭއްވި ބުފޭ އެންޑް ކޮފީ ސެމިނާރެއްގައި ވާހަކަ ދައްކަވަމުން ރަށްރަށުގެ ފެންފަށަލަ ތަޢައްޔަރުވެފައިވާކަމަށާއި އެއްކޮށް ނެތިގެން ގޮސްފައިވާކަމަށް ނަޖިހާއިބެހާ ވަޒީރު ވިދާޅުވިކަމަށް، އެެމިނިސްޓްރީގެ ވެބްސައިޓްގައިހާމަކޮށްފިއެވެ. ހިތަށް އަރާ ސުވާލަކީ، ބިމުގެ ފެން އިންސާނުންގެ ނަޖިހުން ތަޢައްޔަރުވެ، ނެތިގެން ދިޔައީ އިއްޔެ މިއަދު ހެއްޔެވެ. ރަށްރަށުގެ ބިމުގެ ފެންފަށަލަ ނުވަތަ ބިމުގައި ހުރި ސާފު ފެން ރަށްރަށުގައި ދިރިއުޅޭ ރައްޔިތުން ބޭރުކުރާ ނަޖިހުގެ ސަބަބުން ތަޢައްޔަރުވެ، އެފެން އިންސާނުން ބޭނުންކުރުމަށް ނުރައްކަލަކަށްވީ އިއްޔެ މިއަދުތޯއެވެ.

އެހެން ބައްރުތަކާއި ޚިލާފަށް، ރާއްޖެއަކީ ގުދުރަތީގޮތުން ލިބެން ހުންނަ ފެނުގެ ވަޞީލަތްތައް މަދު ތަނަކަށް ވީހިދު، ބިމުގެ ފެން ރައްކާތެރިކުރުމަށާއި ދެމެހެއްޓެނި ނިޒާމެއްގެ ދަށުން ބިމުގެ ފެން ބޭނުންކުރުމަށް މަގުފަހިވާ އެއްވެސް ކަމެއް މިހާތަނަށް ސަރުކާރުން ކޮށްފައި ނުވާއިރު، ބިމުގައި ހުރި ސާފު ފެން ލޮނުވެ، ފެން ވަޅުތަކުން ކަނޑުގެ ލޮނު ނޫން އެހެން އެއްޗެއް ނުލިބޭ އިރު، އަދިވެސް މި އުޅެވެނީ ފެނުގެ ދިރާކުރުމުގެ ބުރަ މަސައްކަތުގައެވެ. ފެނުގެ ކޮންޑަކްޓިވިޓީއާއި ޕީ.އެޗް ބެލުމުގެ ދަތުރުތައް ކުރުމުގައެވެ.

ރަށްރަށުގެ ބިމުގެ ފެންފަށަލައަށް ނަޖިހުގެ އަސަރުކޮށް، ރައްޔިތުން ބޭނުންކުރަމުން އަންނަ ފެން ވަޅުތައް ނަޖިސް ވަޅުގަނޑަށް ބަދަލުވެ، ސެޕްޓިކް ޓޭންކަށް ބަދަލުވެ، ނަޖިސް ފެނުން ކުޑަ ކުދީން ފެންވަރުވަމުންދާއިރު، މިއީ ދިރާސާކުރަން ޖެހޭކަމެއްތޯއެވެ. ދުވަހު ދެއިރު، ފެން ވަޅުތަކުގެ ޕީ.އެޗް އާއި ކޮންޑަކްޓިވިޓީ ބެލުމަކީ، އެ ބުނާ ދިރާތޯއެވެ. އެއްޗެއް ތަޢައްޔަރުވަނީ ތަޢައްޔަރުވާ ފަދަ މާއްދާއެއް އެއެއްޗަކާ އެކުވެ އެ ބޭނުންކުރުން ނުރައްކާވާ ޙާލަތަކަށް ދިއުމުންކަމަށް ވާއިރުު، ރަށްރަށުގެ ބިމުގެ ފެން ފަށަލަ ތަޢައްޔަރުވުމަށް މެދުވެރިވި ސަބަބަކީ ގޭގެއިން ބޭރުކުރާ ނަޖިހާއި ނަޖިސްފެން ބިމަށް ހިންދުމެވެެ. ފެންވަޅު ބުޑަށް ނަޖިސްފެން ހިންދުމެވެ. ރައްކާތެރި ގޮތުގައި ނަޖިހާއި ނަޖިސްފެން ނައްތާލާނެ ނިޒާމް ރަށްރަށުގައި ޤާއިމްކޮށްފައި ނެތުމެވެ. ރަށްރަށުގެ އާބާދީ އިތުރުވެ، ފެން ލިބޭނެ އެހެންއެއްވެސް ގޮތެއް ނެތި، އެކިއެކި ބޭނުންތަކަށް ހިފެހެއްޓުމެއް ނެތި ބިމުގެ ފެން ބޭނުންކުރުމެވެ. ނަތީޖާއަކަށް ވެގެން ދިޔައީ، ފެންފަށަލަ ނަޖިސްފެނަށް ބަދަލުވެ، މޫދު ލޮނަށް ބަދަލުވުމެވެ. ރަށްރަށުގެ ރައްޔިތުން ނަޖިސްފެން ބޯންޖެހި އެ ފެނުން ރައްޔިތުން ފެންވަރަން ޖެހުމެވެ.

ސެމިނާރތަކާއި ވޯކްޝޮޕްތަކުގައި އަޑުގެ ކޮޅަށް ބާރުލާފައި ފެންފަށަލަ ތަޢައްޔަރު ވެފައިވާކަމަށާއި ފެން ފަށަލަތައް ނެތިގެން ގޮސްފައިވާ ކަމުގެ ވާހަކަ ނަޖިހާއި ބެހޭ ވަޒީރު ދައްކަވާއިރު، މިއީ އިއްޔެ މިއަދު ވީކަމެއްހެއްޔެވެ. ރަށްރަށުގެ ބިމުގެ ފެން ތަޢައްޔަރުވެފައިވާކަމަށާއި މީރުފެން ނެތިގެން ގޮސްފައިވާކަމަށް ނަސަންދުރާގައި ބޭއްވި މިދެންނެވި ސެމިނާރގައި ނަޖިހާއި ބެހޭ ވަޒީރު ވިދާޅުވެ، މިކަންކަން ޙައްލުކުރުމަށް އެހީތެރިވެދެއްވުމަށް އެހީދޭ ޖަމާޢަތްތަކަށް އާ ނާށިގަނޑެއް ދިއްކޮށްލެއްވިއިރު، އެހީދޭ ޖަމާޢަތްތަކުން އެހީ ފޯރުކޮށްދެނީ، ކާރިސާތަކުގައި ލިބޭ ގެއްލުން ފޫބެއްދުމަށްކަން ނަޖިހާއި ބެހޭ ވަޒީރަށް އެގި ނުލައްވަނީތޯއެވެ. މާކުރީންވެސް ތަޢައްޔަރުވެފައިވާ ފެންފަށަލަ ހަތިޔާރަކަށް ނަންގަވައިގެން އެހީދޭ ޖަމާޢަތްތަކަށް ނާށިގަނޑު ދިއްކުރަމުންދާއިރު، އެހީދޭ ޖަމާޢަތްތަކުގެ ލޯ ހުއުްޓިފައިހުރީ ތޫފާން އައިސް އެތައް މިލިއަން މީހުން ޙާލުގައި ޖެހިފައިވާ ބަރުމާއަށް ކަމެއް ނޭގެނީތޯއެވެ. ބިންހެލުން އައިސް އެތައް މިލިއަން މީހުން ޙާލުގައި ޖެހިފައިވާ ޗައިނާއަށްކަމެއް ނޭގެނީތޯއެވެ.

ތަޢައްޔަރުވެފައިވާ ރަށްރަށުގެ ފެންފަށަލަ ހަތިޔާރަކަށް ނަންގަވައިގެން، އެހީހޯދުމަށް ނާށިގަނޑު ދިއްކުރުމުގެ ސަޤާފަތެއް ގެންގުޅުމުގެ ބަދަލުގައި، މީސްކޮޅު މަދު މިތަނުގައި ހަރަކާތްތެރިވާ ތަފާތު ބޭރުގެ ޖަމްޢިއްޔާ ޖަމާޢަތްތަކުން ރާއްޖޭގެ ފަގީރުކަން ބޭރުދުނިޔެއަށް ދެއްކުމަށްފަހު ހޯދާ ފައިސާ ނަހަމަގޮތުގައި ތަޅާ ސުންނާފަތި ކުރަމުންދާއިރު އެކަން ހުއްޓުވުމަށް މަސައްކަތް ނުކުރާކަމީ، ސުވާލު އުފެދޭ ކަމެކެވެ. ރާއްޖޭގެ ރައްޔިތުންގެ ނަމުގައި ޔުނިސެފު ފަދަ ޖަމާޢަތްތަކުން ހޯދާ އެހީ ރާޅާ އަޅާ މީހުންނާއި ފީނާ މީހުންނަށް ދީ ހުސްކުރަމުންދާއިރު އެކަން ހުއުްޓުވުމަށް މަސައްކަތް ނުކުރާކަމީ ހިތާމަހުރިކަމެކެވެ.

ބެރޭކިން ނިއުސް:

ނަޖިސް މިނިސްޓްރީން މިލިޔަން ޑޮލަރު ޚަރަދުކޮށްގެން ބެންކޮކުން މާމެލާމެލި އިމްޕޯރޓްކުރަނީ

ދިވެހިރާއްޖޭގެ ނަޖިހާއި، ވަސްހޮޅިތައް، އަދި ފާޚާނާތަކާއި ހަނޑަސްބުރިތަކާބެކޭ ވުޒާރާގެ ފަރާތުން، ދިވެހި ޖުމްހޫރިއްޔާގެ ރަށްރަށުގައި ހޭޅިފަށުން ފެށިގެން ރަށުގެ އެތެރޭގައި ހިފާލާފައި ހުންނަ ނަޖިސްވަސް ކަނޑުވާލައި، މީރުވަސްދުވާ މާމެލާމެލީގެ ވަހުން އެއްވަސްކޮށްލުމަށްޓަކައި، މަލްޓި މިލިޔަން ޑޮލަރު ޚަރަދުކުރައްވައިގެން ބެންކޮކުން މީރުވަސްދުވާ މާމެލާމެލި އެބަ ގެންނަވާކަމުގައި ޚަބަރުލިބެއެވެ. ޚަބަރުލިބިފައިވާގޮތުގައި ބެންކޮކުން މާމެލާމެލި ގެނައުމަށްޓަކައި، އެތައް މިލިޔަން ޑޮލަރެއްގެ ކޭޝް ހިއްޕަވައިގެން، ނަޖިސް މިނިސްޓްރީގެ ވަރަށް އިސް އޮފޮޝަލަކު މިހާރުވީ ބެންކޮކަށް ވަޑައިގެންފައެވެ. އަދި މިބޭޅާ މިހާ ބައިވަރު ކޭޝް ހިއްޕަވައިގެން ވަޑައިގަތުން ބެންކޮކު އެއަރޕޯރޓުގެ އިމިގްރޭޝަން އޮފިޝަލުން ތިން ގަޑިއިރުވަންދެން މިބޭޅާ ހުއްޓުވައިގެން ސުވާލުކުރެއްވިކަމަށްވެސް ޚަބަރުލިބެއެވެ.

ނަރުދަމާ ބްލޮގަށް އެނގިފައިވާގޮތުގައި މަލްޓި މިލިޔަން ޑޮލަރުގެ ޕްރޮޖެކްޓެއްގެ ދަށުން، ނަޖިސް މިނިސްޓްރީން ރާއްޖެއަށް މާމެލާމެލި އެތެރެކުރުމަށްޓަކައި، ދުނިޔޭގައިވާ އެންމެބޮޑެތި ބާޖުތަކާއި ނައުގޯޒުފަހަރުވަނީ ކުއްޔަށް ހިފާފައެވެ. އަދި މިއުޅަނދުތައް ބޭނުންކޮށްގެން، އެތައްހާސްޓަނެއްގެ މީރުވަސްދުވާ މާމެލާމެލި ރާއްޖެ ގެންނައިރު، މިކަމަކީ ނަޖިސް ވަޒީރު، ރިޓާރން އޮފް ދަ ފްލާވާސް ގެ ނަމުގައި ހިންގަވާކަން އިޢުލާނުކުރެއްވި މުނިފޫހިފިލުވުމުގެ ހަރަކާތް އަލުންބަލުން ފެއްޓެވުމުގެގޮތުން ހިންގާ ކަމެކެވެ.

ނަޖިސްވަޒީރުގެ ރިޓާރން އޮފް ދަ ފްލާވާރސް ޙަރަކާތަކީ، ހޮލީވުޑްގެ މަޝްހޫރު ފިލްމް ސީރީޒެއްކަމުގައިވާ ސްޓަރވޯޒްގެ ރިޓާރން އޮފް ދަ ކިންގް އާއި، ދަ މަމީ ރިޓާރންފަދަ ފިލްމުތައް އަސްލަކަށްބަލައިގެން، ހިންގަވާ ހަރަކާތެކެވެ. ކުރީން ނުހަނު ފޯރީގައި މިހަރަކާތް ހިންގަވަން އުޅުއްވުމުން، އެކަމަށް ހަޖޫކިޔައި، މިގައުމުގައި ތިބި ލާނެތް ބައެއްގެ ލާނެތް އަމަލުތަކަކާއި، ލާނެތް އައުގުރާނަތަކެއްގެ ސަބަބުން މި ހަރަކާތް ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް ފަސްފަހަތަށް ޖައްސާލުމަށްފަހު، ރަގަޅު އިރުވަރާއި ސާޢަތް ބަލައިގެން އަނެއްކާވެސް މިކަންތައްގަނޑެއް މިފައްޓަވަނީއެވެ.

އަޅެފަހެ މީހަކު ދެން އަޖައިބުވެ އަންތަރީހެއް ނުވާނެހެއްޔެވެ؟ ދުނިޔޭގެ ބާޒާރުގައި ކާބޯތަކެއްޗާ، ތެލާ، ފޭރާމާ، މިހެންގޮސް، ފިރިހެންކަމަށް ދަށްމީހުން ކޮންމެހެން ބޭނުންކުރަންޖެހޭ ފިރިހެން ބޭސްފަދަ އެންމެ އަސާސީ ވަސީލަތްތަކުގެ އަގުތައްވެސް ދިހަގުނައިން، ބާރަގުނައިން އަގުއުފުލެމުން، ހެޔޮވަރުގެ ފަލަ ކާރިސާއަކަށް މިކަން ވަމުންދާއިރުވެސް، ދަނޑުގޮވާމުގެ ބާވަތްތަކާ، ގަސްކާނާއާއި ފަލަމަޑީގެ ބާވަތްތައް ރާއްޖެ އެތެރެކޮށް އެފަދަ ތަކެތި ހައްދައި، ރިޓާރން އޮފް ދަނޑުގޮވާމާއި، ރިޓާރން އޮފް ދަ ފަލަމަޑި ކަހަލަ ނަމެއްކިޔާ ކެމްޕޭނުތައް ހިންގުމުގެ ބަދަލުގައި، މިބޭޅާމެން މިގެން މަރުދެމުންދަނީ އަސުރުމަލާ، ހުވަނދުމަލާ، ގަނދަކޯޅިމާފަދަ އެއްވެސް ބޭނުމެއްނުހިފޭ ތަކެތި އެތެރެކޮށްގެން، މިހާރު ބަޖެޓުގައި ލިބިފައި ހުރިއްޔާ ހުރި ފައިސާކޮޅެއްވެސް ޕަކަޅާކޮށްލެވޭތޯއެވެ.

އެމް.ޑަބްލިޔޫ.އެސް.ސީ އަކީ ފެން ވިއްކާ ފެކްޓަރީއެއްތަ، ނޫނީ އަސާސީ ޚިދުމަތެއް ފޯރުކޮށްދެމުންދާ ތަނެއްތަ؟

އެމް.ޑަބްލިޔޫ.އެސް.ސީ އިން އުފައްދާ ފެނުގެ ބިލް އަތްނޫފޯރާފަށުގައި ހުރި އިރު، ކަނޑު އަޑިން ކައިރިރަށްރަށަށް ފެން ފޯރުކޮށް ދޭން މިކުންފުނިން މަސައްކަތް ކުރަމުން ދާކަމަށް ވަނީ ޚަބަރު ދަނީ ފަތުރަމުންނެވެ. ކަނޑު އަޑިން ނުވަތަ ސަބްމެރީން ޕައިޕްގެ އެހީގައި ފެންފޯރުކޮށް ދިނުމަކީ ބައެއް ޤައުމުތަކުގައި ކުރަމުން އަންނަކަމަށްވިޔަސް، އެމް.ޑަބްލިޔޫ.އެސް.ސީއިންް އެހިސާބަށް ދާން ވެއްޖެތޯ މިއީ ހިތަށް އަރާ ސުވާލެކެވެ.

ހައެއްކަ މީހުން ދިރިއުޅޭ ގޭބިސީއެއްގެ ބޯފެން ބިލަށް މަހެއްގެ މައްޗަށް 1500 އާއި 2000 ރުފިޔާ، ދައްކަން ޖެހިފައިވާ އިރު ފެން ބިލަށް ލުޔެއް ނުގެނެސް، ފައިދާ ނަގަމުންދާ ކުންފުންޏެއްގެ ގެތުގައި ފެންކުންފުނި ހަރަކާތްތެރިވަމުން އަންނަކަމީ، ފެނުގެ ރެގިއުލޭޓާއި ދެތެރޭ ސުވާލު އުފެދޭކަމެކެވެ. ފެންކުންފުނި ހިންގަން ތިބި ވެރީންގެ ނިޔަތާއި ދޭތެރޭ ސުވާލު އުފެދޭކަމެކެވެ. ފެންކުންފުނި ހުރި ދިމާލުން ޖައްވަށްގޮސް ޖައްވުގެ އެހެން ޕްލެނެޓެއްގައިި މީރުފެން ހުރިތޯ ބެލުމަށްފަހު، ތާޒާފެން ލިބެން ހުރިކަމުގައި ވަނީނަމަ ފުޅިފުޅީގައި އެ ފެން ބަންދުކުރުމަށްފަހު ދިވެހިންނަށް އެފެން ބޯންދޭން ތިމަންނާމެން އެބަ ގަސްދު ކުރަމޭ ބުނެ ހާމަނުކުރީ ކީއްވެތޯ ހިތައްއަރައެވެ. ނޫނީ ތިމަންނާމެން މިހާރު މިމަސައްކަތްކުރަނީ ފެން ސަޕްލައިކޮށް ދިނުމުގެ އިތުރުން، އިތުރު ހޮޅިލައިނެއްގެ އެހީގައި ގޭގެއަށް ފިނިކުރި ކުރުނބާފަނި ނުވަތަ ފެންޓާ ސަޕްލައިކޮށް ދިނުމަށޭ ނުބުނީ ކީއްވެތޯވެސް ހިތައްއަރައެވެ. ހަމަގައިމުވެސް ފެންޓާ ނުވަތަ ކުރުނބާ ފަނި ސަޕްލައިކޮށްދިނުންވެގެންދާނީ ދިވެހި ރާއްޖެޖަހަލަ ހޫނުތަނަކަށް ވަރަށް ބެނުންތެރި ޚިދުމަތަކަށެވެ.

މޯލްޑިވްސް ވޯޓަރ އެންޑެ ސެނިޓޭޝަން އޮތޯރިޓީއަކީ ފެން އުފައްދާ ފެންވިކާ މިފަދަ ތަންތަން ރެގިއުލޭޓްކުރުމަށް ހުރި ތަން ކަމަށްވީހިނދު، ފެން ބިލު ކުޑަކުރުމަށް މަސައްކަތް ނުކުރަނީ ކޮންކަމެއް ބޮލައްއަރައިގެން އުޅޭތީތޯ ހިތައްއަރައެވެ. އަސާސީ ހިދުމަތެއްފޯރުކޮށް ދެމުންދާ ފެން ކުންފުންޏަކީ އަހަރަކު 50 އާއި 60 މިލިއަން ރުފިޔާގެ ސާފު ފައިދާ ސަރުކާރަށް ވައްދަންޖެހޭ ބައެއްތޯއެވެ. ފެލިވަރުގެ މަސްބަންދުކުރާ ކާރުޚާނާހެން، ނުވަތަ ފަތުރުވެރިކަމުގެ ސިނާޢަތުހެން ފެން ކުންފުންޏަކީ ރައްޔިތުންގެ ފެން ބިލުތަކަށް ބޮޑު އަގު ނެގުމަށްފަހު ސަރުކާރަށް އާމްދަނީ ހޯދައިދޭ ތަނަކަށް ފެން ކުންފުނި ވާންޖެހޭތޯއެވެ. ފެންކުންފުނީގައި އުޅޭ އެކި ވަރުވަރުގެ ވެރީންގެ މުސާރަ، ބޮޑު ބަނަހެއް ސައިތައްޓަށް ވައްޓާލީމަ ބޮޑުވާހެން ކޮންމެ އަހަރަކު ބޮޑުވެ، ގޭގެއަށް ފެންގުޅައި ދިނުމުގެ އެލަވަންސާއި، ފެންކާނޑާލުމުގެ އެލަވްންސާއި، ނަޖިސްހޮޅި ބުރިކޮށްލުމުގެ އެލަވަންސާއި މަގުމަތީ މައި ހޮޅި ސާފުކުރުމުގެ އެލަވަންސު ފަދަ ތަފާތު ގިނަ އެލަވަންސް ހިމަނައިގެން، މިވެރީންގެ ޖީބު ބޮޑުވަމުން އަންނަ އިރު ފެންބިލުތަކަށް ލުޔެއް ނުލިބޭކަމީ އަރަތެކެވެ. ޑީސެލިނޭޓް ކުރުމަކީ އަގުބޮޑުކަމެއްކަމަށް ބުނެ، ރައްޔިތުން ފެލަމުންދާއިރުު، ޑީސެލިނޭޓް ކުރުމަށް ދާޚަރަދު ނޭގޭ ކުޑަކުއްޖަކުވެސް މިހާރަކު ނޫޅެއެވެ. މިކަމަކީ ޚަރަދު ބޮޑުކަމެކޭ ބުނެ، ރެގިއުލޭޓަރުންނަށް ތިބޭ މަރުމޯލުންނަށް ބިރުދައްކަމުންދާ އިރު ފެން ކުންފުނި ހިންގަން ތިބި އެކި ވަރުވަރުގެ ވެރީން ދުވަހު ދެއިރު އަތުކުރީ ގަޑި ޓިޝޮޓު ނޫނީ ރާޑޯއަށް ބަދަލުކޮށްް ގެންގުޅޭ ފޯން އައިފޯނަށް ބަދަލުކޮށް ހަދަމުންދާއިރު ފެން ބިލު ކުޑަކުރުމަށް އެއްޗެއް ބުނާއިރަށް " މީހާދަ އަގުބޮޑުކަމެކޭ އިގޭތޯ، ތެލުގެ އަގު ހާދަ ބޮޑޭ، މީ ކުރެވޭ ވަރުގެ ކަމެއް ނޫން" ކަމަށް ބުނެ ބަހަނާ ދައްކަމުންދާއިރު، މިވެރީންގެ މުސާރަ 25000 ހުން 35000 ހުން ހުންނަންޖެހޭތޯއެވެ. ތެލުގެ އަގުބޮޑުވާއިރު، ފެން ބިލަށް ބަދަލެއް ނައިސް މިވެރީންގެ މުސާރަ ބޮޑުވާންޖެހޭކަމީވެސް ކުޑަވަރެއްގެ އަރަތެކެވެ.

ކަނޑުގެ ބިޔަ ރާޅުތަކުގެ ތެރެއިން ފުންކަނޑުގެ އަޑީން ފެންހޮޅި ލާން ދިރާސާކުރަން ފައި ނަގާއިރު، މި ބުނި އަގުބޮޑު ޑީސެލް ބޭނުންނުކޮށް ފެން އުފެއްދޭނެގޮތް ހޯދާ، ނިކަމެތި ރައްޔިތުންގެ ފެންބިލަށް ލުޔެއް ލިބޭނެގޮތަކީ ކޮބައިތޯ ބެލުމަށް، ފައި ބިންދި އަސާގަނޑަށް ތިރިވެފައިވާ ސިޔާސީ ޕާޓީ ހިންގަމުންދާ ފެނުގެ ރެގިއުލޭޓަރާއި ގުޅިގެން މަސައްކަތް ކުރަން ނުވޭތޯއެވެ.

ރަށްރަށުގެ ނިކަމެތިކަމާއި ދިވެހިންގެ ފަގީރުކަން ބޭރުދުނިޔެއަށް ދެއްކުމަށްފަހު ދިވެހިންގެ ނަމުގައި ޔުނިސެފުން ހޯދާ އެހީ، ތަޅާބާލަމުންދާއިރު ދިވެހި ސަރުކާރުގެ އަނގައިގައި މަލަން އަޅުވާފައި

* ފެނާއި ނަރުދަމާގެ ކަންކަމަށް އެހީތެރިވުމުގައި މިހާރަކަށް އައިސް ޔުނިސެފުގެ ދައުރާއި ދޭތެރޭ ސުވާލު އުފެދޭ

ޔުނިސެފު ރާއްޖޭގައިހަރަކާތްތެރިވާން ފެށުން

1978 ގައި ޔުނިސެފު އޮފީސް ރާއްޖޭގައި ހަރަކާތްތެރިވާން ފެށިފަހުން މިހިނގާ 2008 އަށް 30 އަހަރު ފުރޭއިރު މިހާތަނަށް އެއޮފީސް ހިންގުމާއި ތަފާތު ގިނަ ބޭފުޅުން ވަނީ ޙަވާލުވެފައެވެ. ތަފާތު ގިނަ ޤައުމުތަކުގެ ބޭފުޅުން ވަނީ ޙަވާލުވެފައެވެ. ޔުނިސެފް މާލެ އޮފީސް ހިންގުމުގެ އެންމެ އިސްމީހަކަށް އެންމެ ފުރަތަމަ ދިވެހި ރާއްޖޭގައި ހަރަކާތްތެރިވީ ޓޯމޯ މިޒޯޓާ ކިޔާ ބޭފުޅެކެވެ. ވޭތުވެ ދިޔަ 29 އަހަރުގެ ދިގު މުއްދަތުގައި އެކި މިޒާޖުގެ ތަފާތު ގިނަ ބޭބޭފުޅުން ޔުނިސެފު މާލެ އޮފީހުގެ ހެޑް އޮފް ކޮމާންޑިންގެ މަޤާމް ފުރުއްވާފައިވާއިރު، މީގެތެރޭގައި ރިޗަޑް ބްރިޑުލް،ގޯޕަލް ދުތިއާ،ޝަރަޑް ސްޕްރާ، އަޙުމަދު މުސައްނާ،ރަމޭޝް ޝްރެސްތާ،ރީނާ ގިލް، ޓޮމް ބާރގްމަން ހެރިސް ފަދަ ބޭބޭފުޅުން ހިމެނެއެވެ. މިދެންނެވި ބޭފުޅުންގެ ތެރެއިން ގިނަ ބޭޅުންނަކީ އެބޭފުޅުންގެ މަސްއޫލިއްޔަތު އަދާކުރުމުގައި ސަރުކާރާއި ގުޅިގެން ކޮންމެވެސް ވަރަކަށް މަސައްކަތްކުރެއްވި ބޭފުޅުންކޮޅެކެވެ. އެހެންނަމަވެސް މިިހާރު މި އޮފީސް ހިންގުމުގެ އެންމެ އިސް ދައުރު ނުވަތަ ހެޑް އޮފް ކޮމާންޑިންގެ މިމަޤާމް ފުރިހަމަ ކުރަމުންދަނީ ކެން މަސްކަލް ކިޔާ ބޭފުޅެކެވެ. މިބޭފުޅާއަކީ، މީގެ ކުރީގައި މިމަޤާމު ފުރިހަމަ ކުރެއްވި ގިނަ ބޭފުޅުންނާއި ވަރަށް ތަފާތު މިޒާޖެއް ލިބިވަޑައިގެން ހުންނެވި، ވަރަށް އަވަހަށް ކޯފާ އިސްކުރައްވާ، ވަރަށް ރުންކުރު، ކިބުރުވެރި، ސަރުކާރު މުއައްސަސާތަކަށް ކަމޭ ނުހިއްތަވާ، ވަރަށް ހުދުމުހުތާރު ގޮތަކަށް އޮފީސް ހިންގަވަމުން ވަޑައިގަންނަވާ ބޭފުޅެއްކަން ވަނީ ފާހަގަކުރެވިފައެވެެ.

އެހީދޭ ޖަމާޢަތްތަކުގެ ދައުރު

ޑަބްލިޔޫ.އެޗް.އޯ، ޔޫ.އެން.ޑީޕީ އަދި ޔުނިސެފު ފަދަ ޖަމާޢަތްތައް އަޅުގަނޑުމެންގެ ތެރޭގައި ހަރަކާތްތެރިވަމުންދާކަމީ އަޅުގަނޑުމެންގެ ތެރެއިން ކޮންމެމީހަކުވެސް އުފާވާނެކަމެކެވެ. ހެޔުހިތުން އެކަން ޤަބޫލުކުރާނެ ކަމެކެވެ. ފަގީރުކަން ނައްތާލުމާއި، މީހުންގެ ޙައްގުތަކަށް ޙިމާޔަތްހޯދައިދީ އަސާސީ ވަސީލަތްތައް ޤާއިމްކޮށް ދިނުމަށް މަސައްކަތްކުރަމުންދާ މިފަދަ ޖަމާޢަތްތަކުން މި ދިވެހިރާއްޖޭގައިވެސް ހަރަކާތްތެރިވާކަމީ ދިވެހިރައްޔިތުންނަށް ލިބޭ ހިއްވަރެކެވެ. ތަރަށްޤީގެ އުސްމިންތަކަށް ވާޞިލުވުމުގައި އެހީތެރިވެވޭނެ ދޮރުތަކެކެވެ. ނަމަވެސް ހިތާމައާއިއެކު ދަންނަވަން ޖެހެނީ، މީގެތެރެއިން މަދު ޖަމްޢިއްޔާ ޖަމާޢަތްތަކުން ނޫނީ ދިވެހީންނަށް އޭގެ މަންފައާއި ލާބަ ކުރަނިވިގަތަކަށް ކަންކަން ކުރަމުންނުދާކަމެވެ. މިތަންތަން ހިންގުމަށް ޙަވާލުވެ ތިއްބެވި އެކި ވަރުވަރުގެ ވެރިންގެ ހުދުމުޚުތާރުކަން އިތުރުވަމުންދާކަމެވެ. މި ޖަމްޢިއްޔާ ޖަމާޢަތްތައް މެދުވެރިވެ ރާއްޖެއަށް ލިބޭ އެހީ ރައްޔިތުންނަށާއި ރަށްރަށުގެ ތަރައްޤީއަށް އެންމެ ފައިދާ ކުރަނިވިގޮތްގޮަތަށް ހޭދަ ނުކުރެވޭކަމެވެ.

ސުނާމީއާއި އެހީދޭ ޖަމާޢަތްތައް

2004 ގެ ޑިސެމްބަރ 26 ގައި ރާއްޖެއަށް ކުރިމަތިވި ސުނާމީ ކާރިސާއަކީ، ދިވެހިން މިހާތަނަށް ދުށް އެންމެ ހިތާމަވެރި، އެކާރިސާއަކުން ދިވެހިންނަށާއި މުޅި ޤައުމަށް އެކި ގޮތްގޮތުން އެންމެ ގެއްލުން ދެނިވި ކާރިސާއެވެ. މިކާރިސާއާއި ގުޅިގެން ރަށްރަށުގައި ގެދޮރު ޢިމާރާތްކުރުމާއި، ސްކޫލް މަދަރުސާތައް އެޅުމާއި، ނަރުދަމާ ވަޅުލުމާއި ވާރޭފެން ރައްކާކުރުމަށް ކަޅުހަން ބެހުމާއި، ރަށްރަށުގެ ފާލަން ހެދުންފަދަ ކަންކަން އެހީދޭ ޖަމާޢައްތަކުން ދިޔައީ ކުރަމުންނެވެ. މިކަންކަމުގެ ތެރެއިން، ރަށްރަށުގެ ނަރުދަމާ ވަޅުލުމާއި ގޭގޭއަށް ކަޅުހަން ބެހުމަކީވެސް މިކާރިސާއާއި ގުޅިގެން ބޭރުގެ ހިލޭއެހީއާއި ލޯން އެހީގައި ހިންގަމުންދާ ކަންކަމަށް ވެފައި މިކަންކަމަކީވެސް ރަށްރަށުގެ ތަރައްޤީއާއި ގުޅިފައިވާ ކަންކަމަށް ވީހިނދު، ދުރުމުސްތަޤުބަލަށް އަމާޒު ކުރުމެއް ނެތި މިފަދަ މަޝްރޫޢުތައް ހިންގަމުންދާކަމީ ހިތާމަހުރިކަމެކެވެ. ސުވާލު އުފެދޭ ކަންކަމެވެ.

ފެނާއި ނަރުދަމާގެ ދާއިރާގައި ޔުނިސެފުގެ ދައުރު

މިގޮތުން މިބާލާލަނީ، ސުނާމީއާއި ގުޅިގެން ފެނާއި ނަރުދަމާގެ ކަންކަމުގައި ރާއްޖޭގައި ޙަރަކާތްތެރިވާ ޔުނިސެފު މިކަމުގައި ހަރަކާތްތެރިވެފައި ނުވަތަ ވަމުންދާ ގޮތުގެ މައްޗަށެވެ. ތެދެކެވެ. ޔުނިސެފަކީ ރަށްރަށުގެ ފެނާއި، ނަރުދަމާ ވަޅުލަން އައިސް އުޅޭ ބައެއްް ނޫނެވެ. ރަށްރަށުގައި ފެންވަޅު ބަހައްޓަން އައިސް އުޅޭ ބައެއް ނޫނެވެ. ރަށްރަށުގެ ފެންވަޅުތަކަށް ބޭނުންވާ ދާނި ހޯދައިދޭން އައިސްއުޅޭ ބައެއްް ނޫނެވެ. ރަށްރަށުގެ ފެންވަޅުތަކުގައި ފެން މޯޓަރު ހަރުކޮށްދީ ފެން ވަޅުތަކުގައި ފެހިކަހަން އައިސް އުޅޭ ބައެއް ނޫނެވެ. ޔުނިސެފަކީ، ކުޑަކުދިންގެ ޙައްގުތައް ޙިމާޔަތްކޮށްދީ އެކުދީންނަކީ ދުޅަހެޔު ޞިއްޙަތެއްގައި ރައްކާތެރި ވެއްޓެއްގައި އުޅެ ބޮޑުވާ ކުދިބަޔަކަށް ހެދުމަށް މަސައްކަތްކުރާ އ.ދ ގެ ޖަމާޢަތެކެވެ. ކުޑަކުދީންނަށް ދުޅަހެޔު ޞިއްޙަތަކާއި ރައްކާތެރި ވެއްޓެއް ލިބިދިނުމަށް ރައްކާތެރި ބޯފެނާއި ނަރުދަމާއަކީ ވަރަށް މުހީންމު އެކަތި އެނެއްކައްޗާއި ގުޅި ލާމެހިފައިވާ ދެކަންތަކަށްވާތީ، މިކަމުގައި ޔުނިސެފުން ރާއްޖޭގެ މިދާއިރާގައިވެސްު ހަރަކާތްތެރިވަނީކަމަށް ވެދާނެއެވެެ. ނަމަވެސް، އެނގޭ އެއްޗަކީ، ޔުނިސެފު ރާއްޖޭގައި ހަރަކާތްތެރިވާން ފެށިފަހުން 29 އަހަރު ފުރި 30 އަހަރު ފުރެމުން އަންނައިރު ބޯފެނާއި ނަރުދަމާއަށް ކުރެވުނު މާބޮޑުކަމެއް ފެންނާކަށް ނެތްްކަމެވެ. މިދައްކަނީ، އެއްޒަމާނެއްގައި ފެރޯ ސިމެންތި ތާނގީކޮޅަކާއި، ހައެއްކަ ރަށުގައި ޖޫސްބޯހޮޅިހާ ހިމަ ހޮޅި ބޭނުންކޮށް، ކުޑަ ޓޮމާޓޯ ހުސްކުރި ދަޅެއްވަރުގެ މަޖުމަތީ ވަޅުބުރިއާއި އެންކަރު ކިރު ދަޅެއްވަރުގެ ސެޕްޓިކް ޓޭންކު ބޭނުންކޮށް ނަރުދަމާ ނާޅާވާހަކައެއް ނޫނެވެ. ރިވޯލްވިންގ ފަންޑްކިޔާ ފަންޑެއް ތަޢާރަފުކޮށް މިނިސްޓްރީ އޮފް ހެލްތާއި ގުޅިގެން ރައްޔިތުންނަށް ކަޅުހަންކޮޅެއް ނުވިއްކާ ވާހަކައެއް ނޫނެވެ. އެއްދުވަސް ނުވަތަ ދެދުވަހުގެ ޓްރޭނިންގތަކުގައި އަވައްޓެރި ޤައުމުތަކުގެ ރޫރަލް ވިލެޖްތަކުގައި ދިރިއުޅޭ މީހުން ފާޙާނާކުރާގޮތް ބަލާލުމަށް އެތަންތަނަށްް މީހުން ނުފޮނުވާ ވާހަކައެއްނޫނެވެ. މިދައްކަނީ، ޔުނިސެފު ފަދަ ޖަމާޢަތެއް މިހާ މީސްކޮޅުމަދު ތަނެއްގައި ހަރަކާތްތެރިވާން ފެށިފަހުން 29 އަހަރު ފުރި 30 އަހަރަށް އަޅާފައިވާއިރު ރަށްރަށުގެ ނިކަމެތި ރައްޔިތުން ބޮމުންދާ ވާރޭފެނުގެސަލާމަތާއި ރައްކާތެރިކަމަށް އެއްވެސް ފިޔަވަޅެއް ސަރުކާރާއި ގުޅިގެންނަމަވެސް ނުވަތަ ނުގުޅިނަމަވެސް މިހާތަނަށް އަޅާފައި ނުވާވާހަކައެވެެ. މިދާއިރާއިން ފަންނީމީހުން ބިނާކުރުމަށް ކުރެވުނު މާބޮޑުކަމެއް ފެންނަން ނެއްވާހަކައެވެެ. ކޮންމެ ދާއިރާއަކީވެސް އެދާއިރާއަކުން ފާންނީމީހުން ތިބެގެން ކުރިއަރަމުން އަންނަ ދާއިރާއަކަށް ވީހިނދު، ފެނާއި ނަރުދަމާ މިދާއިރާއިން ތަޢުލީމުގެ ފުރުޞަތު ހޯދައިދީ މިފަންނުން މީހުން ބިނާ ކުރުންކަމަށް އެކަށީގެންވާ މަސައްކަތެއްު ޔުނިސެފުން ކޮށްފައި ނުވާވާހަކައެވެ. ސަރުކާރުގެ މުއައްސާސާތަކުގެ މީހުންގެ ކިބައިގައި ތަރައްޤީގެ މިފަދަ މަޝްރޫޢުތައް ހިންގުމުގެ ޤާބިލުކަން ނެތްވާހަކަ އަޑުގެ ކޮޅަށް ޔުނިސެފުން ހާމަކުރަމުންދާއިރު، ޤާބިލު މީހުން އުފެއްދުމަށް ޔުނިސެފުން މާބޮޑު އެހީއެއް ވެދެއްވާފައި ނުވާވާހަކައެވެެ. މިދެންނެވި ކަންކަމީ ޔުނިސެފުން ކޮންމެހެން ކޮށްދޭންޖެހޭ ކަންކަމަށް ނުވެ ހިގައިދާނެއެވެ. ޔުނިސެފާއި ގުޅުން ހުރި އެހެން ދާއިރާތަކަށް ޔުނިސެފުން ކޮށްދެއްވާ ކަންކަމުގެ ވާހަކަ ދައްކާކަށް ނެތީމެވެ.

ޔުނިފެސު- ސުނާމީއާއިގުޅިގެން ފެނާއި ނަރުދަމާގެ ފޯކަލް ޕޮއިިންޓް

ސުނާމީކާރިސާއަށްފަހު، ފެނާއި ނަރުދަމާއަށް އެހީތެރިވުމަށް އެހީދޭ ބައެއް ޖަމާޢަތްތަކުން ވެދެއްވި ގިނަ އެހީ ޙަވާލުކުރީ ޔުނިސެފާއިކަމުން، ޔުނިސެފު ވެގެންދިޔައީ ފެނާއި ނަރުދަމާގެ ކަންކަން ކުރުމުގައި އެހީދޭ ޖަމާޢަތްތަކުގެ ފޯކަލް ޕޮއިންޓަށެވެ. ކޯޑިނޭޓަރަށެވެ. އިސްދައުރު އަދާކުރާބައެއްގެ ގޮތުގައެވެ. ނަމަވެސް ސުނާމީކާރިސާގެ އިމަރޖެންސީ ފޭސް ނިމި، އޭގެ ހަދާންތައް ފިލައިގެންގޮސް 4 އަހަރު ވެގެން ދިޔައިރުވެސް ކުރެވުނު މާގިނަކަންތައްތަކެއް ފެންނާކަށް ނެތެވެ. ސުނާމީއާއި ގުޅިގެން ސުންނާފަތިވި ބައެއް ރަށްރަށަށް ކަޅުހަންކޮޅެއް ފޮނުވުނެއްކަމަކު، އެ ހަންތައް ގޭގޭގެ ފުރާޅުތަކާއި ގުޅާލެވޭނެގޮތް ހަދާ ނުދެވުނުއިރު، ބޯފެނަކީ ޞިއްޙީގޮތުން ރައްކާތެރި އެއްޗެއްކަމަށް ހެދުމަށް، ކުރެވުނު އެއްވެސް ފެންނާކަށް ނެތެވެ. މިދާއިރާއިން ރާއްޖެއަށް ހިދުމަތްކުރުމުގެ މާތް މަޤުސަދުގައި ކޮންސަލްޓަންޓުންގެ ނަމުގައި މިފަންނުގެ އެއްވެސް ތަޖުރިބާއަކާއި ހުނަރެއް ލިބިފައި ނުވާ ވިލާތުގެ ދޮން ރާޅާއަޅާ މީހުންނާއި، ފުން ކަނޑާއި ތިލަފަޅުތަކުގައި ފީނާމީހުންނާއި، ތިލަފަޅުތަކުގައި ސްނޯކެލިންކުރާ ބޭފުޅުން ރާއްޖެގެންނަވާކަމީ ފާހަގަކުރެވޭކަމެކެވެ.

ސުނާމީއާއި ގުޅިގެން ޔުނިސެފުން އަޅާ ނަރުދަމާ

ދ.މީދޫ، ރ.އުނގޫފާރު، ފ.ނިލަންދޫ އަދި ނ.މަނަދޫ މިހަތަރު ރަށަކީ ތިމަންނާމެންނާއި ގުޅުންހުރި ރަށްރަށްކަމަށާއި މި ރަށްރަށުގައިި ނަރުދަމާ އަޅާނީ ތިމަންނާމެންނޭ ބުނެ، ''ނަރުދަމާ" މި ބަސް ފުރަތަމަ ފަހަރަށް ކަރުދާހުގައި ލިޔެވުމުގެ ކުރީން ނަރުދަމާ ނިޒާމްތަކުގައި ބޭނުންކުރާނެ އަގުބޮޑު ޓްރީމެންޓް ޔުނިޓް ނުވަތަ ޓްރީޓްމަންޓް މޮޑިއުލްސްތަކަށް އޯރޑަރު ދިން އިރު މި ނިޒާމަކީ ރަށްރަށާއި އެކަށޭނަ ހިންގާ ބެލެހެއްޓުމުގައި ރައްޔިތުންނަށް މުސީބާތަކަށް ނުވެ ހިގައިދާނެ ދެމެހެއްޓެނިވި ނިޒާމެއްތޯ ބަލާލުމެއް ނެތެވެ. މިކަމުގައި ސަރުކާރުގެ ބަހެއް ހޯދާފައެއް ނުވެއެވެ. ނަޖިސްފެން ބިމަށް ހިންދުމުން ބިމުގެ ފެންފަށަލަ ތަޢައްޔަރުވެ، ނަޖިސްފެނުން މީހުން ސަލާމަތްނުވެގެންއުޅޭ އިރު މަގުމައްޗަށާއި ގޭގޭގެ ސިޓިންގރޫމާއި އެނދު ތަންދަށަށް ނަޖިސް ފެން ހިންދުމުން ބިމުގެ ފެން ތާޒާވެ ބިމުގެ ފެން ސާފުވާނެކަމަށް ބުނެ މި ރަށްރަށުގައި މިނިޒާމް ޤާއިމްކުރުމަކީ މިކަން ކުރުމުގައި ޔުނިސެފުގައި އިސްކޮށް ހަރަކާތްތެރިވާ ބޭފުޅުނާއި ދޭތެރޭ ސުވާލު އުފެދޭކަމެކެވެ. މިދެންނެވި ޓްރީޓްމަންޓް މޮޑިއުލްސް ގަންނަން އުޅުނުދުވަސްވަރު، މިކަމުގައި ހަރަކާތްތެރިވި ޔުނިސެފުގެ ބޭފުޅުންގެ ޢަމަލު ހުރިގޮތުން މިކަމުގައި މިބޭފުޅުންގެ ނިޔަތް ރަގަޅުނޫންކަން ދައްކުވައިދޭ ކިތަންމެކަމެއް ފެނިގެންގޮސްފައިވާކަންވެސް މިފުރުޞަތުގައި ފާހަގަކޮށްލަމެވެ. ފެނާއި ނަރުދަމާގެ ކަންކަން ހިންގެވުމުގައި ސަރުކާރުގެ ބޮޑު ވުޒާރާއެއް ހުރިއިރު، ނަރުދަމާގެ ކަންކަން ޔުނިސެފުން ހިންގަވާ މިކަން ކޮށް ނިންމާ މީގައި ސަރުކާރުގެ ބަހަކީ ކޮބައިތޯ ބަލާފައި ނުވާއިރު، ސަރުކާރުގެ މި މުއައްސަސާ މީގައި ބައިވެރިނުކޮށް މިކަންކޮށްފައިވާކަމީ ސުވާލު އުފެދޭކަމެކެވެ. މިފަދަ ކަންކަން މުރާޖާކޮށް މަޝްރޫޢުތައް ހިނގާ ނުހިނގާގޮތް ސަރުކާރުގެ މުއައްސަސާތަކަށް ކިޔައިދީ ޕްރެސެންޓޭޝަން ދިނުމަށް ބާއްވަމުންދާ ރިވިއު މީޓިންގ ތަކަކީ އެއްވެސް ބޭނުމެއް ހިފޭ ކަމަކަށް ނުވާއިރު، ސައި ތައްޓަކުން ކަރުތެރެ ތެންމާލުން ނޫންކަމެއް ނުވެއެވެ.

ޔުނިސެފުން ހިންގާ މަޝްރޫޢުތަކުގެ ސަަބަބުން ރައްޔިތުންގެ ރުޅިވެރިކަން އިތުރުވުންް

ޔުނިސެފު މެދުވެރިކޮށް ރާއްޖެއަށް ލިބޭ އެހީ ޔުނިސެފުން ތަޅާ ބާލަމުންދާއިރު ރައްޔިތުންނާއި ދިވެހި ސަރުކާރާއި ދެމެދު ރުޅިވެރިކަން އިތުރުވެ، ޔުނިސެފުން ކުރާ ކަންކަމުގެ ސަބަބުން ރައްޔިތުންނާއި ސަރުކާރާއި ޖެހި، ސަރުކާރަށް ފާޑުކިޔާ ރައްޔިތުން ދަނީ އިތުރުވަމުންނެވެެ. މިފަދަ ވިޔާނުދާ ޢަމަލު ޔުނިސެފު ކަހަ ޖަމާޢަތަކުން ހިންގަމުންދާކަމީ މައްސަލައެކެވެ. މިތަން ހިންގުމާއި ޙަވާލުވެ ތިއްބެވި ވެރީންނާއި ދޭތެރޭ ސުވާލު އުފެދޭކަމެކެވެ. މިދެންނެވި ފަދަ ވިލާތުގެ ދޮން ބޭފުޅުން ގެންނަވައިގެން، މިފަދަ މަޝްރޫޢުތައް ހިންގަމުންދާއިރު ސަރުކާރުގެ އަގައިގައި ހުނަނަނީ މަލަން އަޅުވާފައެވެ.

ސަރުކާރާއި ޔުނިސެފުގެ ގުޅުން ކުޑަވުން

އ.ދ ގެ މިފަދަ ޖަމާޢަތްތަކަކީ، އެ ހަރަކާތްތެރިވަމުންދާ ޤައުމެއްގެ ސަރުކާރާއި ގުޅިގެން ސަރުކާރުން އިސްކަންދޭ ކަންކަމަށް އަޙުމިއްޔަތު ދީގެން، ހަރަކާތްތެރިވާ ޖަމާޢަތްތަކަށް ވިއަސް، ރާއްޖޭގައި ޔުނިސެފު މިފަހަކަށް އައިސް ހަރަކާތްތެރިވަމުން އަންނަނީ މިދެންނެވި ގޮތުގެ މަތިންކަމަށް ދެންނެވޭކަށް ނެތެވެ. ޔުނިސެފުން ކަންކަން ނިންމަމުން ގެންދަނީ ޔުނިސެފަށް ފެންނަގޮތަށެވެ. ކުރަންމުންދަނީ ޔުނިސެފަށް ފެންނަ ކަންކަމެވެ. ސަރުކާރަށް މަޖުބޫރުކުރުވައިގެން ގަންނަން އޯރޑަރު ކުރަނީ ޔުނިސެފަށް ފެންނަ އެއްޗެކެވެ. ހިންގަނީ ޔުނިސެފަށް ފެންނަ މަޝްރޫޢުތަކެވެ. އާދައިގެ ފެން އިސްކުރު ލިބެން ރާއްޖޭގައި ހުނަނައިރު އެ ގަންނަން އޯރޑަރ ދެނީ ޑެންމާރކު ފަދަ ޤައުމުތަކަށެވެ. ދިޔަދޮއި ލިބެން ރާއްޖޭގައި ހުރިއިރު ދިޔަދޮއި ގަންނަނީ މެލޭޝިއާ ފަދަ ޤައުމުތަކުންނެވެ. ފެން ޕްލާންޓު ތަކާއި އޭގެ ތަފާތު ގިނަ ސްޕެއާރތައް ރާއްޖެއިން ލިބެން ހުރިއިރު، މި އެއްޗެހި ގަންނަން އޯރޑަރު ދެވެނީ އިޒުރޭލަށެވެ. އެއް އިންޗީގެ މޮހޮރުކޮޅެއް ބޭނުންވެއްޖެންޏާ މޮހޮރުކޮޅު ގަންނަން އޯރޑަރު ދެވެނީ ޖަރުމަނަށެވެ. ފަހަރެއްގައި، މިއީ މިކަންކުރުމަށް ޔުނިސެފުގައި ކަޑައެޅިފައި އޮންނަގޮތްކަމަށް ވުމަކީ އެކަށީގެންވާކަމެކެވެ.

ސަރުކާރުގެ މުއައްސަސާތަކުން ޔުނިސެފަށް ހުށަހަޅާ ޕްލޭންތައް ފޭލްކޮށްލުންް

ސަރުކާރާއި ގުޅިގެން ކޮންމެ ދެއަހަރަކަށް މަޝްރޫޢުތަކުގެ ޕްލޭންތައް ހެދުމަށް ސަރުކާރާއި ގުޅުންހުރި މުއައްސަސާތަކަށް އެންގުމަށްފަހު، އެ މުއައްސަސާތަކުން ހުށަހަޅާ އެއްވެސްކަމެއް ކުރުމަށް ޔުނިސެފަށް ފެންނަވަރެއް ނުވެއެވެ. ސަރުކާރުން ހުށަހަޅާކަންކަމަކީ ޔުނިސެފު މާލެ އޮފީސް ހިންގުމުގައި އިސްކޮށް ތިއްބަވާވެރީން ހިއްޕުޅާވާ ކަންކަމަށް ނުވެއެވެ. ސަރުކާރަށް ބޭނުންވަނީ، މީހުން ތަމްރީނުކުރުމަށް ނުވަތަ ލިބިފައިވާ ފެންތާގީތަކަށް ފެންނެގޭނެގޮތް ހެދުމަށް ނުވަތަ ރައްދަކަ އަވީގައި ރަށްރަށުގެ ގޮނޑުދޮށުގައި ހުރި ފެން ޕްލާންޓްތަކުން ފެން ލިބޭނެގޮތް ހެދުން ކަމަށް ވަންޏާ ޔުނިސެފަަށް ބޭނުންވަނީ ބޮލުގައި އަޅާ ތޮފިކޮޅެއް ގަންނާށެވެ، ނުވަތަ ބޭރުގައި އިގިރޭސިބަހުން ލިޔެފައިވާ ޓީޝާޓްކޮޅެއް ޕްރިންޓްކޮށްލާށެވެ. ނުވަތަ ލިވް އެންޑް ލާރނިގްކަހަލަ ތަނެއްދޮރެއް ނޭގޭ ބަޔަކާއި ގުޅިގެން ކައިގެން އަތްދޮންނާނެގޮތުގެ ވޯކްޝޮޕެއް ނުވަތަ ޕޯސްޓަރުކޮޅެއް ޕްރިންޓްކޮށްލުމަށެވެ.

ޑިޕާޓްމަންޓް އޮފް އެކްސްޓާރނަލް ރިސޯސް (ޑީ.އީ.އާރު) ނުކުޅެދިފައި

ސަރުކާރުން ހުށަހަޅާ ކަންކަމުގައި ރަތްކުލައިން ރޮނގު ދަމާލުމަށްފަހު، ޔުނިސެފުން ބޭނުންކަންކަން ހިމަނައިގެން ސަރުކާރުގެ މުއައްސަސާތަކުން މަޖުބޫރުކުރުވައިގެން އާނބަސްހޯދުމުން ދާކަމީ، ސަރުކާރުގައި މިކަމުގައި ހަރަކާތްތެރިވާ މުއައްސާސާތަކުގެ ޤާބިލުކަމާއި ދޭތެރޭ ސުވާލު އުފެދޭކަމެކެވެ. ޚާއްޞަކޮށް މިނިސްޓްރީ އޮފް ފޮރިން އެފެއާރޒް ދަށުގައި ހިނގަމުންދާ ޑިޕާޓްމަންޓް އޮފް އެކްސްޓާރނަލް ރިސޯސް (ޑީ.އީ.އާރު) ފާހަގަކުރެވެއެވެ. ޑީ.އީ.އާރަކީ މިކަމުގައި މިފަދަ ޖަމްޢިއްޔާ ޖަމާޢަތްކަތާއި ދިވެހި ދައުލަތުގެ މުއައްސަސާތަކާއި ދެމެދު މެދުވެރިއެއްގެ ރޯލް އަދާކުރަމުން ދާ ބަޔަކަށް ވާއިރު، ޑީ.އީ.އާރަށް މިކަން ނުވާކަމީ މިތަނާއި ޙަވާލުވެ ތިއްބެވި ވެރީންގެ ޤާބިލުކަމާއި ދޭތެރޭ ސުވާލު އުފެދޭކަމެކެވެ. ވެރީންގެ ނާޤާބިލުކަން ހާމަވެގެންދާކަމެކެވެ. ޔުނިސެފު ފަދަ ޖަމާޢަތަކުގެ ޢަމަލު މިދެންނެވިފަދަގޮތަކަށް ބައްޓަންވެގެން މިދަނީ މިކަންކަން ޙައްލުކުރުމަށް މިފަދަ ޖަމާޢަތްތަކާއި ގުޅުންހުރި ސަރުކާރު މުއައްސަސާތަކުގައި ޒިންމާދާރު ވެރީން ނެތުމުންކަން ދަންނަވަން ޖެހެއެވެ.

މިފަދަ ޖަމްޢިއްޔާ ޖަމާޢަތްތަކުން ކުރަމުންދާ މިބާވަތުގެ ކަންކަން ހިނގާ ނުހިނގާގޮތް ގާތުން ބެލުމަށާއި މިހާރަށް ވުރެ ހަރުދަނާ ވުމަށް ޑީ.އީ.އާރަށާއި މިނިސްޓްރީ އޮފް ފޮރިން އެފެއާރޒަށް ގޮވާލުމާއެކު، ޔުނިސެފު ފަދަ ޖަމްޢިއްޔާ ޖަމާޢަތްކުން މިފަދަ ޢަމަލު ނުހިންގުމައްވެސް ގޮވާލަމެވެ.

ނަރުދަމާ ރެގިއުލޭޓަރ ގޮތް ނޭގޭގޮތަކަށް ރަތަށް އަރައިފި

10 އައިލޭންޑް ސްވާ ސިސްޓަމް ޑިައިން މަޝްރޫޢުގެ ތެރެއިން، ރާއްޖޭގެ ކުންފުންޏެއްކަމަށްވާ ވޯޓާރ ސޮލޫޝަންސް އާއި ލަންކާގެ ކުންފުންޏެއްކަމަށްވާ ލަންކާާ ހައިޑްރޯލިކްސް، މި ދެ ކުންފުނި ގުޅިގެން ތައްޔާރުކުރި ނަރުދަމާ ކޮންސެޕްޓް ޑިޒައިން ހުށަހެޅުމަށް ، ނަޖިހާއި ބެހޭ މިނިސްޓްރީގައި ދާދި ފަހުން ބޭއްވި ބައްދަލުވުމެއްގައި ޑރ. އަލީ ރަތައްއަރައިގެން، އަތުގައި އޮތް ރިޕޯޓު ހޫރާލުމަށްފަހު ޖަލްސާއިން ވޯލްކް އައުޓްކޮށްލައިފިކަމުގެ ޙަބަރު ލިބިއްޖެއެވެ. ޑރ. އަލީ ރަތަށް އެރީ ކީއްވެގެންކަމެއް ނޭގެއެވެ. ލަފާވަނީ ތިމާވެށި ފިޓް ކިޔާ ބާވަތެއްގެ ފިޓެއް ޖެހިގެން، ނޭވާ ހާސްވެގެން ވީކަމެއް ހެންނެވެ. މިޖަލްސާގައި މިނިސްޓްރީ ފަރާތުން ބައިވެރިވި އެނެއް ދެ ބޭފުޅުންނަކީ، ޑރ. އަލީގެ ވަރަށް ގާތް އެއްތަށްޓަކުން ސައިފޮދު ބައްލަވަމުން އެއް މަސްރޮށި ފަރިއްކުޅުއްވަމުން ވަޑައިގަންނަވާ ނަރުދަމާ ޑިޒައިން ކޮންޓްރޯލާއި، އެސިސްޓަންޓް ކޮންޓްރޯލާރކަމަށް މަސްދަރުތަކުން މަޢުލޫމާތު ދެއެވެ.

މި މަޝްރޫޢުއަކީ ރާއްޖޭގެ ބޭރުގެ ކުންފުންޏަކާއި ދިވެހި ކުންފުންޏެއް ގުޅިގެން ކުރިއަށް ގެންދާ މަޝްރޫޢުއެއްކަމުން، ރާއްޖެއިން ބޭރުގެ ކުންފުނިތަކުގެ ކުރިމަތީގައި މިފަދަ ނޭއްގާނި ދަށު ދަރަޖައިގެ ޢަމަލު ޑރ. އަލީ ހިންގެވިކަމީ ރާއްޖޭގެ އަގު ބޭރުދުނިޔޭގައި ފަޑުވުމަށް މެދުވެރިވާނެ އެއް ބޮޅެވެ. އަދި، މިކަމާއި ގުޅިގެން މި ދެ ކުންފުނިން ވަރަށް ކަންބޮޑުވެ އެކަމާއި ހިތާމަކުރަމުންދާކަމަށް ވެސް މަސްދަރުތަކުން މަޢުލޫމާތު ލިބެއެވެ.

ކުވޭތުގެ ކުންފުންޏެއްކަމަށްވާ އަލް ހަބްޝީއިން ތ.ތިމަރަފުއްޓާއި ޅ.ނައިފަރަށް ފަރުމާކުރި ނަރުދަމާ ޑިޒައިންތަކުގައި ޚިޔާލީ ޢަދަދުތަކަކާއި ޚިޔާލީ ރޮގުތަކެއްގެ އިތުރުން އެއްވެސް ތަފުޞީލެއް ނެތި ޑިޒައިންތައް ތަސްދީގުކޮށް ނިމިއްޖެ

* މިިހާރު ފަރުމާކުރެވޭ ރަށްރަށުގެ ނަރުދަމާ ޑިޒައިންތައް ދަނޑިފަނުން ގެ އެޅުމެކޭ ތަފާތެއް ނެތް.

ދަނޑިފަނުން ގެއެއް އަޅާނަމަ ހަތަރު ކަނުގައި ހަތަރު މުޑި ޖެހުމަށް ފަހު ގެ އެޅުމުގެ މަސައްކަތް ފަށަންވީއެވެ. އެކަމަށް މާމޮޅު ފަންނުވެރިއެއް ބޭނުމެއް ނުވެއެވެ. މާމޮޅު ޑިޒައިނެއް ބޭނުމެއް ނުވެއެވެ. ފަރުމާކުރާކަށްް ނުޖެހެއެވެ. ތިމާވެއްޓަ އަސަރުކުރާ މިންވަރު އަންގައިދޭ ރިޕޯޓް (އީ.އައި.އޭ) ހަދާކަށް ނުޖެހެއެވެ. އެއާއި ޚިލާފަށް ރަށްރަށުގެ ބަނދަރުހެދުންް، މަދަރުސާ ޢިމާރާތްކުރުން، މިސްކިތް ބިނާކުރުންް ފަދަ ރަށްރަށުގެ ތަރައްޤީއަށް ކުރެވޭ މިބާވަތުގެ ކަންކަންކުރުމުގައި އެއަށް ރަގަޅު ޑިޒައިނެއް ނެތި ނުވަތަ އެމަސައްކަތް ކުރަންވާގޮތުގެ ތަފުޞީލާއި މިންތައް ކަރުދާހުގައި ބަޔާންކުރެވި ފެންނަންނެތި މި ޒަމާނުގައި އެއްވެސް ބަޔަކު މިބާވަތުގެ އެއްވެސްކަމެއް ކުރާނެހެންް ހީއެއް ނުވެއެވެ. ނަމަވެސް ހިތާމައަކީ، ރަށްރަށުގައި އުފެދޭ ނަޖިހާއި ނަޖިސްފެން ރައްކާތެރިގޮތުގައި ނައްތާލުމަށްޓަކައި ރަށްރަށުގައި ޤާއިމްކުރެވޭ ނަރުދަމާ ނިޒާމް ފަރުމާކުރުމަށް މިލިއަނުން ޚަރަދުކުރާއިރު އެކަށީގެންވާ ފަރުމާއެއް ނުވަތަ ޑިޒައިނެއް ނެތި ވަޅުލަމުންދާކަމެވެ. ނުވަތަ ވަޅުލުމަށް ތައްޔާރުވަމުންދާކަމެވެ.

މި ނިޒާމްތައް ފަރުމާކުރުމަށްޓަކައި ގާތްގަނޑަކަށް ރަށަކަށް ފަސްލައްކައެއްހާ ޑޮލަރު ހޮޅިކުރަހާ (ޑިޒައިންކުރާމީހުން) މީހުންނަށް ދީގެން ފަރުމާކުރަމުންދާ ނިޒާމްތަކުގެ ކަންތައްތައް ހުރިގޮތަކީ، ނަރުދަމާ ޑިޒައިން ފަރުމާކޮށް ނިމި ހުރިހާ ބިލްތަކަށް ފައިސާދީ ޚަލާސްކޮށް އަތްދޮވެލާއިރުވެސް ނަރުދަމާގެ ޑިޒައިން ފެންނަވަރެއް ނުވެއެވެ. މިކަމަށް ބޭނުންވާ ޑްރޯވިންގސް ފެންނަވަރެއް ނުވެއެވެ. ޑިޒައިނަކީ ކޮބައިކަން އެގެން ނުހުރެއެވެ. ތަފުސީލެއް ފެންނާން ނުހުރެއެވެ. ރަށްރަށުގައި ކުނިކަހަން އަތިރިމަތީގައި ތިބޭ އަންހެން ކަބަލުންގެ ކުލަފޮޓޯކޮޅަކާއެކު ވިއްސަކަށް ޞަފުޙާގެ އިގިރޭސިބަހުން ލިޔެވިފައިވާ ރިޕޯޓެއް ފިޔަވާ އެހެން އެއްޗެއް ހުށަހަޅާތަނެއް ނުފެނެއެވެ. ރަށްރަށުގައި ހުރި ފެންވަޅުގެ ޢަދަދާއި، ވަޅުވަޅުގައި ބޭނުންކުރާ ދާނި ތަކުގެ ޢަދަދާއި، ފެން ވަޅުތަކުގެ ފުންމިނާއި، ވަޅުފެނުގެ ޕީ.އެޗް ނޫން އެހެން އެއްޗެއް މި ރިޕޯޓުން ފެންނަން ނުހުރެއެވެ. ރަށްރަށުގައި ޤާއިމްކުރަންޖެހޭ ނަރުދަމާ ޑިޒައިން ކުރުމުގައި އެކަމަށް ބޭނުންވަނީ ރިޕޯޓްތަކެއްތޯއެވެ. އެކަމަށް ބޭނުންވަނީ ގޮޑުދަށުގައި ހުރި ހުއިފަތާއި، ރަށްރަށުގައި ހުރި ފެންވަޅުތަކުގެ ޢަދަދުތޯއެވެ. ވަޅުވަޅުގެ ޕީއެޗާއި ފެނުގެ ކޮންޑަކްޓިވިޓީތޯއެވެ. ރައްޔިތުންގެ ފައިސާއިން ބޮޑު އަގުދީގެން ޑިޒައިން ކުރުވާއިރު އެ ނިޒާމްގައި ހިމެނޭ މުޅި ނެޓްވޯކްގެ ފްލޯ ކަލްކިއުލޭޝަން ފެންނާން ހުންނަށް ނުޖެހޭތޯއެވެ. އެނިޒާމްގެ ހޮޅިލައިންތަކުގެ ލެވެލްސް އެގެން ނުޖެހޭތޯއެވެ. އެނިޒާމަކީ އެ ނިޒާމް ބޭނުންކުރުމުގައި ރަށްރަށުގެ ރައްޔިތުންނަށް ދިމާވެދާނެ ބޮޑު މުސީބާތަކަށް ނުވާނެ އެއްޗަކަށް ހަދަންް ނުޖެހޭތޯއެވެ. އެހެން ބައްރުތަކުގައި ޤާއިމް ކުރެވޭ ނަރުދަމާ ނިޒާމްތަކުގެ މައި ހޮޅީގެ ތެރެއިން އާދައިގެ ދިވެއްސަކަށް ހަމަޖެހިގެން ހިނގާލެވޭއިރު ރާއްޖޭގެ ރަށްރަށަށް ފަރުމާކުރެވޭ ނަރުދަމާ ނިޒާމްތަކުގައި އިސްތައްޓެއްހާ ހިމަ މައި ހޮޅި ބޭނުންކުރަމުންދާއިރު، މިނިޒާމަކީ ނަޖިހާއި ނަޖިސްފެނުން ރައްޔިތުން ސަލާމަތްވެ ތިބެވޭނެ ދެމެހެއްޓެނިވި ނިޒާމަކަށް ހަދަން ނުޖެހޭތޯއެވެ.

މިފަހަރުވެސް މިބަލާލަނީ ހޮޅިކުރަހާ ބައެއްގެ ނަމުގައި ރާއްޖޭގައި މިހާރު ހަރަކާތްތެރިވަމުން ދާ ކުވޭތުގެ ކުންފުންޏެއްކަމަށްވާ އަލް ހަބްޝީ އިން ތ. ތިމަރަފުއްޓަށާއި ޅ. ހިންނަވަރަށް ފަރުމާ ކުރި ނަރުދަމާ ނިޒާމްތަކުގެ މައްޗަށެވެ.

ނަޖިހާއި ބެހޭ މިނިސްޓްރީގެ ޑިޒައިން ކޮންޓްރޯލަރުގެ އިރުޝާދާއި ލަފާގެ މަތީން ކަޓް އެންޑް ފްރެންޑްލީ އުސޫލުން އަލް ހަބްޝީއިން ޅ.ހިންނަވަރާއި ތ.ތިމަރަފުއްޓަށް ފަރުމާކުރީ ނަރުދަމާ ނިޒާމްތަކެއްކަމެއް ނުވަތަ ކަޓް ދަމާ ނިޒާމްތަކެއްކަމެއް އެގޭކަށް ނެތެވެ. ބޮނޑަށް ވައްތަރީ ކަޓް ދަމާ ނިޒާމްތަކަކާއެވެ. 500،000 އެމެރިކާ ޑޮލަރުގެ ކޮންޓްރެކްޓެއްގެ ދަށުން އަލް ހަބްޝީއިން މި ދެރަށަށް ތައްޔާރުކުރި ނަރުދަމާ ޑިޒައިންތައް ނިމި އެ ޑިޒައިންތައް ޑިޒައިން ކޮންޓްރޯލަރ ތަޝްދީޤު ކުރިއިރު ނަރުދަމާވަޅުލަން ބޭނުންވާ އެއްވެސް ތަފްޞީލެއް ފެންނާކަށް ނެތެވެެ. ތަފުޞީލީ ސްކޭލްކުރެހުންތަކެއް ފެންނާކަށް ނެތެވެ. މަގުމަތީ ވަޅުލާން ޖެހޭ ހޮޅިލައިންތަކުން ބޭރުކުރަން އުޅެނީ ނަޖިސްފެންކަމެއް ނުވަތަ މާމުއި ކަމެއް އެގޭކަށް ނެތެވެ. ނަރުދަމާ ނިޒާމެއްގެެ، ގެއިން ބޭރުވާ ހޮޅި (ލެޓަރަލްސް) އިން ފެށިގެން މަގުމަތީގައިވާ ހުރިހާ ހޮޅިތަކަކީ މިފަދަ ނިޒާމެއްގެ ވަރަށް މުހިންމު ބަޔަކަށް ވީހިނދު މި ހޮޅިތަކުގެ ފްލޯ ވެލޯސިޓީ ނުވަތަ އޭގެ ކަލްކިއުލޭޝަންސްތައްް ފެންނާކަށް ނެތެވެ. މުޅި ނެޓްވޯކްގައި ހިމެނޭ ހޮޅިލައިން ތަކުގައި ހިމެނޭ ކޮންމެ ހޮޅިއަކީ އޭގެ ލެވެސް ނުވަތަ ހޮޅިލައިން ތަކުގެ ކަތިމިން އެގެން ހުންނަންޖެހޭ އެއްޗަކަށް ވީއިރު އެއްވެސް ހޮޅިލައިނެއްގެ ލެވެލްސް ފެންނާކަށް ނެތެވެ. ރިޕޯޓަށް ބަލާއިރު ފެންނަންހުރީ ޚިޔާލީ ޢަދަދުތަކެވެ. ޚިޔާލީ ރޮނގުތަކެވެ. ޚިޔާލީ ގޮޅިތަކެވެ. ނަރުދަމާ ހޮޅި ޑިޒައިން ކުރުމުގައި މައިގަނޑުގޮތެއްގައި ބޭނުންކުރަނީ މޭނިންގސް ފޯމިއުލާ ކަމުން، މި ފޯމިއުލާ ބޭނުންކުރެވުނު ހިނދު ނަޖިސްފެން ޗޫސްލާފައި އަރައިގެން ދަނީި ޖައްވަށްކަމެއްް ނުވަތަ ހޮޅިލައިންތަކުގެ ތެރެއިން ކަމެއް އެގޭކަށް ނެތެވެ. މިއިން އެއްވެސް ތަފްޞީލެއް ޑިޒައިންގައި ފެންނަންނެތި މުޅި ޑިޒައިންވެސް ޚިޔާލީ ޢަދަދުތަކެއްގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށްފައިވާ މި ޑިޒައިންއަށް އެއްވެސް ބެލުމެއް ނެތި ތަޝްދީގުކޮށް، ދެވަނަ ކޮންޓްރެކްޓެއް އަލް ހަބްޝީއަށް ދީފައިވާކަމީ މައްސަލައެކެވެ. ސުވާލުއުފެދޭ ކަމެކެވެ. އަލް ހަބްޝީ ކިޔާ ކުވޭތުގެ މިކުންފުންޏަކީީ ޖަމަލުގެ ނަޖިސް ނައްތާލާ ނިޒާމް މެދު އިރުމަތީގެ ޤައުމުތަކުގައި ފަރުމާކުރުމުގެ މަސައްކަތް ކޮންމެވެސް ވަރަަކަށް ކޮށް އުޅުނު ބައެއްކަމުން، ދިވެހިންގެ ނަޖިހާއި ޖަމަލުގެ ނަޖިހާއި ގުޅުމެއް ހުރިކަމަށް ފެންނާތީ ޑިޒައިން ކޮންޓްރޯލަަރަށް ކަމުގޮސްގެން ދިނީކަމަށް ބެލެވިދާނެއެވެ.

ރަށްރަށަށް ފަރުމާކުރެވެމުންދާ ނަރުދަމާ މިނިޒާމްތަކުގެ މައިހޮޅީގެ އެތެރޭގެ ޑައިމީޓަރ އިސްތައްޓެއް ހާ ހިމަ ހޮޅި ބޭނުންކޮށް ފަރުމާ ކުރަމުންދާ މި އަގުހުރި ނިޒާމްތަކުގެ ފަރުމާ ކުރުމުގެ ކަންތައްތައްް އިނދަ ޖެހެމުންް ދާއިރު ނަޖިހާއި ބެހޭ މިނިސްޓަރު ހަނު ހުންނަވާކަމީ ހިތާމަހުރިކަމެކެވެެ. ސުވާލު އުފެދޭކަމެކެވެ. މޯލްޑިވްސް ވޯޓަރ އެންޑް ސެނިޓޭޝަން އޮތޯރިޓީ (އެމް.ޑަބްލިޔޫ.އެސް.އޭ) އަކީ ރާއްޖޭގެ ފެނާއި ނަރުދަމާގެ ކަންކަން ރެގިއުލޭޓް ކުރުމަށް މެންޑޭޓް ދެވިފައިވާ މުއައްސަސާއަކަށް ވީހިނދު މި އޮތޯރިޓީގެ ދައުރު ހަނިވެ ދެފިޔަ ބިންދާލާފައިވާ ދޫންޏެއްހެން ހަރަކާތްތެރި ވަމުންދާކަމީ މައްސަލައެކެވެ.

އަލް ހަބުޝީއިން ތ.ތިމަރަފުއްޓަށާއި ޅ.ހިންނަވަރަށްް ތައްޔާރުކުރި ޑިޒައިންގެ ޙާލަތު ހުރިގޮތަކީ މިއީކަމަށް ވެފައި ޑިޒައިން ކޮންޓްރޯލަށާއި އެސިސްޓަންޓް ޑިޒައިން ކޮންޓްރޯލަރުންނަށް މިކަން އެގިތިބެ، ޏ.ފޯއްމުލަކާއި ހއ.އުތީމުގެ ފެނާއި ނަރުދަމާ މި ދެބައި ފަރުމާކޮށް ޑިޒައިންކުރުމަށް އަނެއްކާވެސް 500،000 ޑޮލަރުގެ ކޮންޓްރެކްޓެއްގެ ދަށުން އަލް ހަބްޝީއަށް ދިންކަމީ ސުވާލުއުފެދޭކަމެކެވެ. ހަބްޝީއިން މިފަހަރު ގުޅުނު ދިވެހި ކުންފުންޏަކީ ރިޔަން ޑިޒައިންކަމަށްވިޔަސް، ރިޔަންގެ މާބޮޑު ދައުރެއް މިކަމުގައި ނެތެވެ. މިކަމުގައި ރިޔަން ޑިޒައިންގެވެސް ދައުރަކީ ސިޓީބެހުމާއި މިރަށްރަށަށް ދިއުމަށް ދަތުރު ހަމަޖެއްސުންފަދަ ޕިއޯނީ އެންޑް ލޮޖިސްޓިކީ ކަންކަމެވެ. ހަބްޝީއިން ހުށަހެޅި ޑިޒައިންގައި ބޮޑެތި މައްސަލަތައް ހުރިކަން ކަމުގެ ތަޖުރިބާ ހުރި މިނިވަން އެހެންފަރާތްތަކުން ކޮންޓްރޯލާއަށް ހުށަހަޅަމުން ދިޔަކަމުގައިވީނަމަވެސް، އޭގައި މިކަމަށް ބޭނުންކުރާ ފޯމިއުލާ އެގެން އެބަހުރިކަމަށާއި ފޯމިއުލާ ބޭނުންކޮށްގެން ބޭނުންވާ ކަލްކިއުލޭޝަންސް ހެދިދާނެކަމަށް ބުނެ ޑިޒައިން ތަސްދީޤުކޮށް ބިލްތަކަށް ފައިސާދީ ޚަލާސްކޮށްލިކަމީ ބަލަންވެއްޖެ ކަމެކެވެ. 500،000 ޑޮލަރު ދީގެން ތައްޔާރުކުރެވޭ ނަރުދަމާ ނިޒާމްގެ ޑިޒައިން ހަމައެކަނި ފޯމިއުލާއަކުން ނިންމޭނަމަ، ޓެކްސްޓް ފޮތްފޮތުގައި ފޯމިއުލާ ހުރިކަން ޑިޒައިން ކޮންޓްރޯލަރަށް ހަމަ ނޭގެނީތޯއެވެ.

އެމް.ޑަބްލިޔޫ.އެސް އޭ ހިންގެވުމާއި ޙަވާލުވެ އިންނެވި ޑރ. ތިމާވެއްޓަކީ ސިޔާސީ ޕާޓީއެއް އުފެއްދުމަށް ކެމްޕޭން ކުރައްވަމުން ގެންދަވާާ ބޭފުޅެއްކަމުން،ފެން ޓެސްޓުކުރުމުގެ ނަމުގައި ހަތަރު ވަރަކަށް ހުސްފުޅިއާއި ފެން ޓެސްޓުކުރުމަށް މިވެރިން ގެންގުޅޭ ވާގަނޑު ރޮޑު ހިފައިގެން ރަށްރަށަަށް ޒިޔާރަށްކޮށް، ފެންވަޅުތަކުގެ މިންޖެހުމާއި ފެން ޓެސްޓުކުރުންފަދަ ކަންކަމުގެ އިތުރުން ބޯފެނާއި ސިޔާސީ ޕާޓީތަކާއި ހުރި ގުޅުމުގެ މައްޗަށް ޕްރެޒެންޓޭޝަން ދިނުންފަދަ ކަންކަން ވަރަށް ފޯރިއާއެކު މިހާރު ދަނީކުރަމުންނެވެ.އަދި މިދާ ދިއުމުގައި ގޭގޭގެ ފެންވަޅުތަކާއި ސައި ތަރަމޯޒްތަކުގައި ހުންނަ ފެނުގައި އެޗްޓޫ.އެސް (ހައިޑްރިޖަން ސަލްފައިޑްސް) ހުންނަ މިންވަރުވެސް މިވެރިން ގެންގުޅޭ އިގިއްޔެއްވަރުގެ ފުޅިތަކެއް ހިފައިގެން ގޮސް ދަނީ ބަލަމުންނެވެ. މިކަން މިކުރަނީ، ދާދިފަހުން މާލޭގެ މަސްމާރުކޭޓްގައި ހިނގާދިޔަ ހިތާމަވެރި ޙާދިސާއާއި ގުޅިގެން އެފަދަަ ކަމެއް ރާއްޖޭގެ އެއްވެސް ހިސާބެއްގައި ތަކުރާރު ވިޔަ ނުދިނުމަށް ކުރެވޭ ޚާއްޞަ ކަމެއްގެ ގޮތުން ކަމަށް މަޢުލޫމާތު ލިބެއެވެ.

ކަޅުހަން – ރަށްރަށުގައި ދިރިއުޅޭ ރައްޔިތުންގެ ގޮތް ނޭގޭ ބޯފެން އިސްކުރު

"ކަޅުހަމާއި ދިވެހިންގެ ބޯފެން" މި ސުރުޙީގެ ދަށުގެން މީގެ ދުވަސްކޮޅެއް ކުރީން އިންޓަރނެޓްގައި ޝާއިޢުކުރެވުނު ލިއުމުގައި ބަލާލާފައިވާނީ، ބޯފެނާއި ގުޅޭގޮތުން ހަރުދަނާ ސިޔާސަތެއް ނެތްކަމާއި، ފެނުގެ ސަލާމަތާއި ރައްކާތެރިކަމަށް ދެވޭ ސަމާލުކަން ކުޑަކަމުގެ މައްޗަށެވެ.

މިފަހަރު މި ބަލާލަނީ ރަށްރަށުގެ ރައްޔިތުން ބުއިމަށާއި ކެއްކުމަށް މައިގަނޑުގޮތެއްގައި ބޭނުންކުރަމުން އަންނަ ވާރޭފެނުގެ ޞިއްޙީ މިންގަނޑުތަކަށެވެ. ނުވަތަ ފެނުގެ ކޮލިޓީއަށެވެ. ވަކިން ޚާއްޞަކޮށް ރަށްރަށުގެ ފުރާޅުތަކުން ނަގާ ވާރޭފެން ނެގުމާއި އެ ރައްކާކުރުމުގައި ފެނަށް އައިސްދާނެ ނުވަތަ އަންނަމުންދާ ބަދަލުގެ މައްޗަށެވެ.

ރައްކާތެރި ސާފު ބޯފެން ރައްޔިތުންނަށް ފޯރުކޮށްދިނުމަށް ފެން މިނިސްޓްރީގެ ސިޔާސަތަކީ ގޭގެއަށް ކަޅުހަން ބެހުންކަމަށްހާދާ، ކޮންޓްރެކްޓް އުސޫލުން ބޮޑުއަގުގައި ކަޅުހަން ގަނެ އާގުބޯޓްފަހަރުގައި ގެންގޮސް ރަށްރަށުގެ ފަރުން ބޭރަށް މިހަންތައް ދޫކޮށްލުމުން ގޮޑުދޮށުގައި ތިބެ ފަރުތޮޅި ބާނާހެން ރައްޔިތުން އެއްގަމަށް އަރުވަންޖެހޭ މިހަންތަކަށް، މިލިއަނުން ޚަރަދުކުރާއިރު، މިތާނގީތަކަށް ނަގާ ފެނުގެ ސަލާމަތާއި ރައްކާތެރިކަމަށް ލޯލާރިވެސް ޚަރަދުކުރާތަނެއް ނުފެނެއެވެ. ވޭތުވެދިޔަ 30 އަހަރުގެ ދިގު މުއްދަތުގައި އޭރުވެސް އަދި މިހާރުވެސް ފެން މިނިސްޓްރީއިން ރައްޔިތުންނަށް ވިސްނާ ދެމުން އަންނަނީ، ރަށްރަށުގެ ފުރާޅުންނާއި ފެން ވަޅުތަކުން ލިބެންހުނަ ފެނުގެ ޞިއްޙީމިންގަނޑު ޑަބްލިޔޫ.އެޗް.އޯ ނުވަތަ ދުނިޔޭގެ ޞިއްޙަތު ޖަމްޢިޔާގެ މިންގަނޑުތަކުގައި ހިފެހެއްޓިފައި ހުންނަކަމުގައެވެ. މި ފެނަކީ ރައްކާތެރިފެން ކަމުގައެވެ.

ފެންނަގާ ފުރާޅު، ފުރާޅުގެ ދިޔަދޮވި ނުވަތަ ފެން ރައްކާކުރާ ތާނގީތެރޭގައި މަރުވެ ކުނިވެފައި އޮންނަ މީދާ، ބުޅާ ނުވަތަ ބުޅަލެއްގެ އެއްފައި ނުވަތަ މިނޫންވެސް މިފަދަ ޖަނަވާރެއް އޮވެމެ ތާނގީއަށް ނެގޭ ވާރޭފެނުގެ ޞިއްޙީ މިންގަނޑު އެވިދާޅުވާ ދުނިޔޭގެ ޞިއްޙަތު ޖަމްޢިއްޔާގެ މިންގަނޑުތަކަށް ފެތޭނެތޯއެވެ. ވާރޭފެން ނަގާ މާޙައުލުގެ ޖައްވަކީ ތަފާތު ވިހަ ގޭހުގެ ސަބަބުން ކިލަނބުވެ ތަޢައްޔަރުވެފައިވާ މާޙައުލެއް ކަމަށް ވާނަމަ މިފެން އިންސާނުން ބުއިމަށް ރަށްކާތެރިވާނެތޯއެވެ. އާންމުކޮށް ވާރޭފެން ނަގާ ރައްކާކުރުމުގައި ބޭނުންކުރެވޭ މައިގަނޑު ވަޞީލަތަކީ ގޭގޭގެ ފުރާޅު، ދިޔަދޮވިއާއި ތާނގީއަށް ފެން ވާޞިލުކޮށްދޭ ހޮޅި(ގަޓަރ އެންޑް ޑައުން ޕައިޕް) އަދި ފެން ރައްކާކުރާ ތާނގީފަދަ ތަކެތި ކަމަށް ވީހިނދު މިތަކެއްޗަކީ ޞިއްޙީގޮތުން ފެނަށް ކިހާ ރައްކާތެރި އެއްޗެއްތޯ ބަލާލުމެއްނެތި، ތާނގީއަށް ފެންނެގުމަށްފަހު ކުޑަ ކުދީންނާއި، މާބަނޑު އަންހެނުންނާއި މުސްކުޅިން މިފެން ބުއިމަށް ބޭނުންކުރަން ޞިއްޙީގޮތުން ރައްކާތެރި ވާނެތޯއެވެ. ރަށްރަށުގައި ދިރިއުޅެމުންދާ ނިކަމެތި ރައްޔިތުން ބޯން ބޭނުންކުރަމުންދާ ވާރޭފެނުގައި، މިފަދަނޭދެވޭކަމެއް އުޅޭކަން ގިނަފަހަރަށް އެގެނީވެސް ފެނުގައި ކޮންމެވެސް ކުލައެއް ނުވަތަ ހުތްފޮނި ރަހައެއް ނުވަތަ މިނޫންވެސް ނޭދެވޭ ބަދަލެއް ފެނުގައި ހުންނަ ކަމުގެ އިޙުޞާސްތައް ވުމުންނެވެ. މިކަން އެގޭއިރު ގިނަފަހަރަށް ގޭގައި ދިރިއުޅެމުންދާ ކުދިބޮޑު އެންމެންނަށް އެތައްސަތޭކަ ލީޓަރު ފެން ހުނަނީ ބޮވިފައެވެ. ތެދެކެވެ. ވާރޭފެން ނެގުމުގެ ކުރީން ފުރާޅު ދޮވެ ސާފުކުރުމަކީ ރަގަޅުކަމެކެވެ. ދިޔަދޮވި ސާފުކުރުމަކީ ރަގަޅުކަމެކެވެ. ދިޔަދޮވި އާއި ފުރާޅު މޮޅު ޓިނުން އެއްކޮށް ބަދަލުކޮށްލުމަކީ އަދި މާރަގަޅުކަމެކެވެ. ތާނގީތެރެ ބަލާލުމަކީ ރަގަޅުކަމެކެވެ. ނަމަވެސް، ވާރޭ ވެހިގަންނައިރު ފުރާޅުދޮވެ ސާފުކުރެވޭނީ ސާފުކުރެވޭނެގޮތް ހުރެގެން ނުންތޯއެވެ. ވާރޭފެން ނެގުމުގެ ކުރީން ފުރާޅުދޮންނާށޭ ބުނެ، އަޑުގެ ކޮޅަށް ޓީވީ ސްޕޮޓްތަކާއި ޑްރާމާތައް ކުޅުނަސް، ގޭގައި ހުންނަ ކުޑަދަރިފުޅުގެ ބައްޕަ މަހައްގޮސް ކަނޑުމަތީގައި ހުންނަ ވަގުތުގައި ވެހިގަންނަ ވާރޭފެން ފޮދު ނެގުމަށް ފުރާޅުސާފުކުރަން، ގޭގައި އެވަޤުތު އިންނަ މުސްކުޅި މާމައަށް ފުރާޅުމައްޗަށް އެރޭނެތޯއެވެ. ގޭގައި އިން ދެ އަހަރުގެ ތުއްތު ދަރިފުޅަށް ފުރާޅުމައްޗަށް އެރޭނެތޯއެވެ. ގޭގައި އިން ބަލިޙާލު ބޮޑު އާބޭބީ އަކަށް ބަލިވެ އިން ކުޑަދަރިފުޅުގެ މަންމައަށް ފުރާޅުމައްޗަށް އެރޭނެތޯއެވެ. އެވަގުތު ފުރާޅާއި ތާނގީ ހުންނާނީ ދާއިމީ ގުޅުމަކުން ގުޅާލެވިފައެވެ. ވެހޭ ހުރިހާ ފެނެއް އެޅޭނީ ތަނގީ ތެރެއަށެވެ.

ފެން މިނިސްޓްރީގެ ސިޔާސަތަކީ ފެނުގެ ސަލާމަތާއި ރައްކާތެރިކަމެއް ނެތި، ރައްރަށުގައި ދިރިއުޅޭ ނިކަމެތި ރައްޔިތުން ބުއިމަށާއި ކެއްކުމަށް ޖައްވާއި ފުރާޅު ދޮވެވިގެން ދިޔަދޮވީގެ ކޮޅުން ފައިބާ ވާރޭފެން ކަމަށް ހެދުމަކީ ހިތާމަކުރިކަމެވެ. ލަދުގަންނަންޖެހޭކަމެކެވެ. އަހަރުމެންނީ ތަރައްޤީގެ މަގުގައި ހަލުއިކަމާއިއެކު ކުރިއަރަމުން އަންނަ ބަޔަކީމުއޭ ބުނެ، ކުޑަކޮށް ތަރައްޤީވެފައިވާ ޤައުމުތަކުގެ ރަޖިސްޓަރީން މިޤައުމުގެ ނަން އުނިވަމުން އެބަދާކަމަށް އަޑުއުފުލަމުންދާއިރު، އެހެން ބައްރުތަކުގެ މީހުން ފާޙާނާ ފްލަޝްކުރުމަށާއި ބަގީޗާއަށް ފެންދިނުމަށާއި، ކާރުދޮވެ ސާފުކުރުން ފަދަ ބޭނުންތަކަށް ވާރޭފެން ބޭނުންކުރަމުންދާ ދުވަސްވަރެއްގައި އޭގެ ޞިއްޙީ މިންގަނޑަކީ ކޮބައިތޯ ބަލާލުމެއްނެތި ރަށްރަށުގައި ދިރިއުޅޭ ނިކަމެތި ރައްޔިތުން މި ފެން ބޯންޖެހޭކަމީ ހިތާމަހުރިކަމެކެވެ.

ދުވާލެއްގެ މައްޗަށް 300 އާއި 400 ޑޮލަރު އުޖޫރައިގެ ގޮތުގައި ރާއްޖެ ގެންނަ ވިލާތު ދޮން ބޭބޭފުޅުން ގޮވައިގެން ފެންވަޅުޓެސްޓްކުރަން 40 ހާސް 50 ހާސް ރުފިޔާ ޚަރަދުކޮށް ކުލީ ލޯންޗްފަހަރުގައި ރަށްރަށަށް ދާދިއުމުގައި ބައެއް ފަހަރު ދެ ތިން ގެއަކަށް ވަދެ ތާނގީއަރިކޮށްލައިގެން ލިބޭ ދެތިން ސައި ސަމްސާގެ ފެން މިވެރިން ގެންގުޅޭ އެއެއްޗެއް އެއަށް ކޮއްޕައިގެން ބަލާހަދައެވެ. ޑޭޓާތައް އެކުސެލް ޝީޓަކަށް އެޅުމަށްފަހު ކުލަކުލައިން ޗާޓް ހަދާ އެކި ޑިޒައިންތަކުގެ ކޮންޓްއާރ ހެދުނެއްކަމަކު ، ކުނިވެފައިވާ ޖަނަވާރެއް ފުރާޅު، ދިޔަދޮވި ނުވަތަ ތާނގީތެރޭގައި މަރުވެފައި އޮތީއްޔާ އޭގައި ހުންނާނީ ޖަރާސީމް ނުންތޯއެވެ. މުޅި ފުރާޅު އެއްކޮށް މެދުމިނުގެ ފިއްސަކުން ރެޑޮކްސައިޑް އުގުޅާފައި ހުންނަހެން ބުޅަލުގެ ނަޖިސް ފުރާޅުގައި ހުރިއްޔާ ތާގީއަށް ނެގޭ ފެނުގައި ބުޅަލުގެ ނަޖިހުގެ އަސަރު ނެތިދާނެތޯއެވެ. ތާނގީތެރޭގައި ނޭވާހާސްވެގެން މަރުވެ ގޮހޮރަށް ވައިއެޅިފައި ފެންމަތީގައި އޮންނަ މީދާ ތާނގީ ތެރޭގައި އޮތިއްޔާ، އެފެނުގައި ހުންނާނީ ކުނިވެފައިވާ މި ޖަނަވާރުގެ ތަޢުސީރު ނޫންތޯއެވެ.

ރާއްޖޭގައި ވިހާ ބައެއް ކުޑަކުދިން ވިހާއިރު ލޮލައް ނުފެނުން ނޫނީ ކަނުވުން ފަދަ ބޮޑެތި އަލާމާތްތައްފެންނަމުން ދަނީ ބުޅަލުގެ ނަޖިހުގެ ޒަރިއްޔާއިން ވާސިލުވާ ނުރައްކާތެރި ޖަރާސީމެއް ކަމުގައިވާ ޓޮކްސޮޕްލާސްމޯސިސް ގެ ހަށިދަމަނަ (އެންޓިބޮޑީސް) މާބަނޑު ދުވަސްވަރު ފެނުގެ ޒަރިއްޔާއިން މަންމަގެ ހަށިގަނޑައް ވާސިލުވެފައި ވުމުން ދިމާވާ ކަމެއްކަމުގައި ކަމުގެ މާހިރުން ބުނަމުން ދާއިރުވެސް މިއިން އެއްވެސް ކަމެއް ރައްޔަތުންނަށް އޮޅުން ފިލުވައި ނުދޭކަމީ ހިތާމަހުރި ކަމެކެވެ. މިކަމުގެވެސް ނާޖާއިޒް ފައިދާ ސިއްޚީ ދާއިރާގެ ވިޔަފާރިވެރިން ނެގުމަށްޓަކައި މާބަނޑު އަންހެނުންގެ އެންޓިނޭޓަލް ކްލިނިކު ތަކުގައި މިދެންނެވި ޓޮކްސޮޕްލާސްމޯސިސް އަށް އަގުބޮޑު ޓެސްޓް ތައް ކުރުމަކީ މިހާރު ރާއްޖޭގައި ވެސް އާދައެކެވެ. ކުރަމުންދާ ކަމެކެވެ.

ފުރާޅުތަކުން ނަގާ ވާރޭފެނުގެ ކަންތައްތައް ހުރިގޮތަކީ މިއީކަމަށްވާއިރު ފެންނާގާ ރައްކާކުރުމަށް ބަހަމުން މިދާ އެޗް.ޑީ.ޕީ.އީ ކަޅުހަން އުފައްދާފައިވާ މައިގަނޑު އެއްމާއްދާކަމަށްވާ ހައި ޑެންސިޓީ ޕޮލިއެތިލީން މި މާއްދާގެ ސަބަބުން އެފެނަށް ކޮށްފާނެ އަސަރަކީ ކޮބައިތޯ ބެލުމަކީވެސް މުހިންމުކަމެކެވެ. އެޗް.ޑީ.ޕީ.އީ (ހައި ޑެންސިޓީ ޕޮލި އެތިލީން)، ޕީ.ވީ.ސީ (ޕޮލިވައިނައިލް ކްލޮރައިޑް) ނުވަތަ ކްރޮސް ބޮންޑެޑް ޕޮލިއެތިލީން ފަދަ މާއްދާތަކުން އުފައްދާފައިވާ ތަކެތިން ފެން ފޯރުކޮށް ދިނުމާއި ފެންރައްކާކުރުމުގައި ނޭދެވޭ އަސަރު ފެނަށް ކުރާކަން ދުނިޔޭގެ ކުރިއަރާފައިވާ ޤައުމުތަކުގެ ފެނާއިބެހޭ ދިރާސާކުރާ ފަރާތްތަކުން ވަނީ ހާމަކޮށްފައެވެ.

މިގޮތުން ، ނޯވޭގެ ފްޑު ކޮންޓްރޯލް އޮތޯރިޓީ އިން ފެނާއި ބެހޭގޮތުން 2002 ގައި ކޮށްފައިވާ މިފަދަ ދިރާސާ ރިޕޯޓަށް ބަލާއިރު ހައިޑެންސިޓީ ޕޮލިއެތިލީން ނުވަތަ އެޗް.ޑީ.ޕީ.އީ (އަޅުގަނޑުމްނެ ރައްޔިތުން ވާރޭފެން އަޅާ ކަޅުހަން އާންމުކޮށް އުފައްދާފައިވާ މައިގަނޑު މާއްދާ)،ޕޮލިވައިނައިލް ކްލޮރައިޑް ނުވަތަ ޕީ.ވީ.ސީ (ގޭތެރޭގެ ފެންވައިރު ކުރުމަށް ބޭނުންކުރެވޭ ހޮޅި އާންމުކޮށް އުފައްދާފައިވާ މާއްދާއެއް) އަދި ކްރޮސް ބޮންޑެޑް ޕޮލިއެތިލީން ނުވަތަ ޕީ.އީ.އެކްސް މި މާއްދާތަކުން ތަފާތު އޯރގަނިކް މާއްދާތަކުގެ އަސަރު ފެނަށް ކުރާކަން ވަރަށް ފުރިހަމައަށް ވަނީ ހާމަކޮށްފައެވެ. މި ދިރާސާއަށް ބަލާއިރު މިދެންނެވި މާއްދާތަކުގެ ސަބަބުން ތަފާތު ގިނަ އޯރގަނިކް މާއްދާތައް ފެނުގެ ތެރެއަށް ދާކަން ނުވަތަ މައިގްރޭޓްވާކަން ވަނީ ހާމަކޮށްފައެވެ. މީގެތެރޭގައި ތަފާތު އެންޓިއޮކްސިޑަންޓްސް، އެސްޓާރސް، އަލްޑީހައިޑްސް، ކީޓޯންސް، ޓާރޕިނޮއިޑްސް، އެރޮމަޓިކް ހައިޑްރޯ ކާރބަންސް، ޓޮލުއިން ފަދަ ތަފާތު އޯރގަނިކް މާއްދާތައް އެކުލެވޭ މިދެންނެވި ބައިތަކަށް ނިސްބަތްވާ އެކިއެކި އޯރގަނިކް މާއްދާތައް ފެނުގެތެރެއަށް މައިގްރޭޓްކުރާކަން މިތަޙުލީތަކުން ވަނީ ހާމަކޮށްފައެވެ. މި ދިރާސާގެ ތެރެއިން، ހައިޑެންސިޓީ ޕޮލި އެތިލީން ނުވަތަ އެޗް.ޑީ.ޕީ.އީ މިމާއްދާއަށް ބަލާއިރު ތަފާތު 7 ބްރޭންޑެއްގެ އެޗް.ޑީ.ޕީ.އީ މެޓީރިއަލް މި ތަޙުލީލުގައި ޓެސްޓުކުރެވުނު އިރު މަތީގައި ބުނެވުނު އޯރގަނިކް މާއްދާތައް ހިމެނޭ ބައިތަކުން ތަފާތު 39 ވަތްތަރުގެ އޯރގަނިކް މާއްދާތައް ވޮލަޓައިލް އޯރގަނިކް ކޮމްޕައުންޑްސްގެ ގޮތުގައި ފެނުގެ ތެރެއަށް މައިގްރޭޓް ކުރާކަން ނުވަތަ ފެނުގެ ތެރެއަށް ދާކަން ވަނީ ހާމަކޮށްފައެވެ. މީގެ އިތުރުން ކްލޮރިނޭޓެޑް ފެން ނުވަތަ ކްލޮރިންކޮށްފައިވާ ފެން ފޯރުކޮށް ދިނުމާއި ރައްކާކުރުމުގައި އެޗް.ޑީ.ޕީ.އީ ނުވަތަ ޕީވީސީ ފަދަ މާއްދާތަކުން އުފައްދާފައިވާ ތަކެތި ބޭނުންކުރެވޭއިރު މިމާއްދާތަކުގެ ސަބަބުން ފެނަށް އަންނަ ބަދަލުވެސް ދިރާސާކުރާ މިފަދަ ފަރާތްތަކުން ވަނީ ހާމަކޮށްފައެވެ. މިގޮތުން އެމެރިކާގެ، ވާރޖިނިއާ ޕޮލިޓެކްނިކް އިންސްޓިޓިއުޓް އެންޑް ސްޓޭޓް ޔުނިވަރސިޓީ އިން 2006 ގައި ކޮށްފައިވާ މިފަދަ ދިރާސާ ރިޕޯޓަށް ބަލާއިރު، ދިރާސާގައި ބޭނުންކުރެވުނު އެޗް.ޑީ.ޕީ.އީ ހޮޅީގެ ކޮންމެ އަކަ ސެންޓި މީޓަރަކަށް 0.14 މައިކްރޯ ގްރާމްގެ ޓޯޓަލް އޯރގަނިކް ކާރބަން ( މުޅި ޖުމްލަ ކާރބަންގެ މާއްދާ) ފެނުގެ ތެރެއަށް މައިގްރޭޓް ކުރާކަން ނުވަތަ ފެނުގެ ތެރެއަށް ދާކަން މިތަޙުލީލުތަކުން ވަނީ ހާމަކޮށްފައެވެ. އަދި މި ތަޙުލީލުގައި ބޭނުންކުރެވުނު ޕީ.ވީ.ސީ މިމާއްދާއާއި އަޅާ ބަލާއިރު އެޗް.ޑީ.ޕީ.އީ ނުވަތަ ހައިޑެންސިޓީ ޕޮލިއެތިލީން އިން ފެނަށް މައިގްރޭޓް ވާ ޓޯޓަލް އޯރގަމިކް ކާރބަން ގިނަކަންވެސް ދިރާސާކުރި ފާރާތުން ވަނީ ފާހަގަކޮށްފައެވެ.

އިސްވެ ދެންނެވި ތަފާތު އޯރގަނިކް ކެމިކަލް މާއްދާތައް ފެނުގައި އެކުލެވި އެފެން ދިގުމުއްދަތައް ބުއިމަށް ބޭނުންކުރުމަކީ ޞިއްޙީގޮތުން ރައްކާތެރި އެއްޗެކޭ ދެންނެވޭނެތޯއެވެ. މިފަދަ ތަފާތު އޯރގަނިކް ކެމިކަލް މާއްދާތައް ފެނުގައި ހުރެމެ އެފެން ބޯލާ ކޮންމެ ފަހަރަކު ފެން ބޯމީހާ ހޭނެތިގެން ނުވެއްޓުނަސް، ޢުމުރުގެ ކޮންމެވެސް ހިސާބެއްގައި އޭގެ އަސަރު ކުރުމަކީ އެކަށީގެންވާކަމެކެވެ. މިއިން ދިމާވާ އަނެއް ނުރައްކަލަކީ، ތަފާތު މިފަދަ އޯރގަނިކް މާއްދާތައް ފެނަށް މައިގްރޭޓް ވުމުން ފެން ފޯރުކޮށް ދިނުމަށާއި ފެން ރައްކާކުރުމަށް ބޭނުންކުރާ މިފަދަ ވަޞީލަތްތަކުގައި މި އޯރގަނިކް މާއްދާތައް ޖަމާވެ ހަރުލާގޮތްވުމާއެކު މިފަދަ ތަފާތު އޯރގަނިކް މާއްދާތަކަކީ ތަފާތު ޖަރާސީމްތަކަށް ކާނާ ލިއްބައިދޭ ވަޞީލަތެއްކަމުން އޭގައި ތަފާތު ގިނަ ޖަރާސީމް އަށަގަތުމަށް މަގު ފަހިކުރެއެވެ.

ތިންލައްކަ މީހުންގެ މިއޮތް ކުޑައާބާދީގައި އާދަޔާ ޚިލާފައް ކިޑްނީގެ ބަލި ތައްގިނަވެ ޑަޔަލިސިސް އަށް ކިއުހަދާފައި އައިޖީއެމް ހޮސްޕިޓަލުގަޔާއި އަވައްޓެރި ގައުމުތަކުގައި ދިވެހިން ސަލާން ޖަހަމުން ދުވާއިރު މިފަދަކަމެއް ދިރާސާކޮށް އެކަށީގެން ވާގޮތަކަށް މިކަން ބަލަމުން ނުދާކަމީ ދެރަކަމެކެވެ. ހިތާމަހުރިކަމެކެވެ. ދުނިޔޭގެ ބޮޑެތި އާބާދިތަކުންވެސް މަދުން ފެންނަ ލިއުކީމިއާ (ލޭގެ ކެންސަރު) ފަދަ ނުރައްކާތެރި ބަލިތައް މިފަދަ ކުޑައާބާދީ އަކުން މިހާ ގިނައިން ފެންނަމުންދާ ކަމީ އަޅާނުލައި ތިބެވޭ ވަރައްވުރެ ކަމުގެ ސީރިއަސް ކަން މާބޮޑުކަމެކެވެ. ފުންކޮށް ވިސްނަންޖެހޭ މައްސަލައެކެވެ. މިކަންތަކަކީ ބޯފެނާ ގުޅުން ހުރި ކަންތަކަށް ވުމަކީ އެކަށީގެންވާ ކަމެކެވެ. ރާއްޖެކަހަލަ މައުލޫމާތު ލިބިގަތުން އުނދަގޫ ސަރުކާރަކުން ލިބެން ހުންނަ ޕްރެލިމިނަރީ މައުލޫމާތަކުން މިފަދަ ކަންތައްހޯދުމަކީ އުނދަގޫ ކަމެކެވެ. އެހެން ކަމުން ބޯފެނުގެ ސަލާމަތާއި ރައްކާތެރިކަމާ ބެހޭ ގައުމީ ދިރާސާތަކެއް ކުރަން ނުވޭތޯއެވެ.ބޯފެނުގެ މިންގަނޑު ކަނޑައެޅުމަށް އަހަރަކު އެއްފަހަރު ރަށްރަށަށްގޮސް ރަށްރަށުގެ މަސްވެރިންގެ ޖަމްޢިއްޔާއަށާއި އަންހެނުންގެ ކޮމިޓީއަށް ޕްރެޒެންޓޭޝަން ދިނުމުގެ ބަދަލުގައި ރަށްރަށުގައި ދެމެހެއްޓެނިވި، ޞިއްޙީގޮތުން ރައްކާތެރި ބޯފެން ލިބިދޭ ވަޞީލަތް ޤާއިމްކުރަން ނުވޭތޯއެވެ. ސިއްޚީދާއިރާތަކުންވޭތުވެދިޔަ30އަހަރު ކުރެވިފަވާ މޮޅެތި ކަންތަކުވެ ވާހަކަ ލިޔެ ފޮތް ޗާޕްކޮށް ވެދުމަށް އަރުވަމުން ދާއިރު ދިވެހި ނަސްލު ދެމިއޮތުމާއި ނިމިދިއުން އެކަމަކާއި ގުޅިލާމެހިފައިވާ ސިއްޚަތާއި ބޯފެނުގެ ރައްކާ ތެރިކަމާ މެދު އެއްވެސް ވަރަކަށް ޒިއްމާދާރު ގޮތެއްގައި އަޅާނުލެވޭ ކަމީ ފެނާއި އަދި ސިއްޚަތާ ބެހޭ ވުޒާރާތަކުގެ ވެރިން މިއޮއްފަދަ ތަހުޒީބީ ޒަމާނުގައި ލަދުގަންނަން ޖެހޭވަރުކަމެކެވެ.

މި ޤައުމުގެ ގާތްގަނޑަކަށް %75 ރައްޔިތުން ބުއިމަށާއި ކެއްކުމަށް ބޭނުންކުރާ ފެނުގެ ޙާލަތަކީ މިއީކަމަށްވެފައި، ރައްކާތެރި ސާފު ބޯފެން ލިބި ދިނުމަކީ އިންސާނީ ޙައްޤެއް ކަމަށް ވީހިނދު، ކޮންމެރަށަކަށްވެސް އެރަށެއްގެ އާބާދީގެ ނިސްބަތުން އެރަށަކާއި އެކަށޭނެ ޞިއްޙީގޮތުން ރައްކާތެރި ސާފު ބޯފެން ލިބިދޭ ދެމެހެއްޓެނިވި ފެން ފޯރުކޮށްދޭ ނިޒާމެއް ޤާއިމް ކުރަން ނުޖެހޭތޯއެވެ. ރައްޔިތުންގެ މިފަދަ ބޮޑުއާބާދީއެއް ބުއިމަށް ބޭނުންކުރަންޖެހެނީ ވާރޭފެންކަމުގައި ވަނީނަމަ، ޖައްވަށް ދޫކުރަމުންދާ ވިހަ ގޭހުގެ ސަބަބުންނާއި އެހެނިހެން ގޮތްގޮތުން ވާރޭފެނަށް ކޮށްފާނެ އަސަރަކީ ކޮބައިތޯބަލައި ފެނުގެ ޞިއްޙީމިންގަޑު ނުވަތަ ފެނުގެ ކޮލިޓީ ބެލޭނެ އިންތިޒާމް ރަށްރަށުގައި ހަމަޖެހިފައި ހުންނަން ނުޖެހޭތޯއެވެ. ވާރޭފެން ނަގާ ރައްކާކުރާ ވަޞީލަތްތަކަކީ ޞިއްޙީގޮތުން ރައްކާތެރި އެއްޗެއްތޯ ބަލަން ނުޖެހޭތޯއެވެ.

މިފަދަ ކަންކަމާއި މެދު ވިސްނާ، ރަށްރަށުގައި ދިރިއުޅޭ ނިކަމެތި ރައްޔިތުން ބޯން ބެނުންކުރާ ފެނުގެ ސަލާމަތާއި ރައްކާތެރިކަމަށް އެކަށީގެންވާ ފިޔަވަޅުއެޅުމަށް ގޮވާލަމެވެ. ބޮޑުއަގުގައި ކަޅުހަން ގަނެ އެ ބެހުމުގެ ބަދަލުގައި ދެމެހެއްޓެނިވި ރައްކާތެރި ސާފު ބޯފެން ދާއިމީގޮތެއްގައި ރަށްރަށުގައި ދިރިއުޅޭ ޢާއިލާތަކަށް ލިބޭނެ ވަޞީލަތްތައް ޤާއިމްކުރުމަށް ގޮވާލަމެވެ.

ހައިޑެންސިޓީ ޕޮލިއެތިލީންއިން ފެނަށް މައިގްރޭޓް ކުރާކަމަށް މަތީގައި އެވާ ދިރާސާގައި ފާހަގަކޮށްފައިވާ 39 އޯރގަނިކް މާއްދާއަކީ ކޮބައިކަމާއި އެއިން ލިބިދާނެ ގެއްލުމުގެ މައްޗަށް ދެންލިޔާ ޢަދަދެއްގައި ބަލާލާނެވާހަކަ ކިއުންތެރިންގެ މަޢުލޫމާތަށްޓަކައި ބުނެލަމެވެ.